
Jan Engelman
Profiel
Achternaam: Engelman
Roepnaam: Jan
Voornamen: Johannes Aloysius Antonius
Geboren: 07-06-1900
Te: Utrecht
Overleden: 20-03-1972
Te: Amsterdam
Pseudoniem(en): Jan Engelman gebruikte
het pseudoniem Antipholus van Ephesus voor de rijmprent 'Ballade van de waarheid' in 1944. Hij gebruikte
ook het pseudoniem Redcel Elf.
Wij vallen als de bomen,
wij vallen stil en stom.
Verloren zijn de dromen,
daar vraagt geen mens meer om.
(Jan Engelman, Bomen (fragm.), Het Bittermeer)
Voor tweedehands boeken | Ook van Jan Engelman |
Raban Internet Antiquariaat | Klik hier ! |
Werk
Poëzie
- Het roosvenster (1927)
- Sine nomine (1930)
- Tuin van Eros (1933)
- Tuin van Eros en andere gedichten (1934)
- Het bezegeld hart (1937)
- Bij de bron: een bundel religieuze liederen (1937)
- De dijk (1937)
- Voor Cephas en Mieke op hun trouwdag, 20 februari 1939 (bibliofiel) (1939)
- Philomela (1941)
- Noodweer (1942)
- Hart en lied (bloemlezing, 400 ex.) (1944)
- Ballade van de waarheid (rijmprent) (1944)
- Vrijheid: tijdgedichten en berijmde schotschriften (1945)
- Pastorale (kerstgroet) (1950)
- Verzamelde gedichten (1960)
- Het Bittermeer (1969)
- Arne Borg (bibliofiel, 68 ex.) (1974)
- Cantilene (bibliofiel, 55 ex.) (2013)
- Maria te Canne (bibliofiel, 30 ex.) (2014)
- Venetiaans avontuur (bibliofiel, 60 ex.) (2015)
- Twee gedichten uit het blijmoedig maandblad Rynbende (met H. Marsman) (bibliofiel, 40 ex.) (2018)
![]() |
![]() |
Brieven
- De Koninklijke Bibliotheek bezit o.a. de originele brieven van Jan Engelman van en aan o.a. André Frans Maria De Ridder, Geerten Gossaert en Matthieu René Radermacher Schorer.
- 1 brief van Anton van Duinkerken aan Jan Engelman (in handschrift) in 'Brieven in Beeld' (1976)
- 1 brief van Jan Engelman aan Jan Hanlo (in handschrift) in 'Brieven in Beeld' (1976)
- 3 brieven aan Jan Engelman in 'Gerard Walschap Brieven 1921-1950' (1998)
- 3 brieven aan Jan Engelman in 'Een varend eiland. Brieven' van J. Slauerhoff (2016)
Toneel
- Om de dooje dood niet, of Jan Klaassen komt naar huis: lustrumspel voor het Delftsche Studentencorps, te spelen op 4, 5 en 6 juli 1938, op de Groote Markt te Delft (1938)
- Sint Willibrord (1939)
- Kindje wiegen: een Kerstspel (1945)
- Philomela (operatekst- muziek Hendrik Andriessen) (1950)
- Koning Oidipoes (naar Sofokles) (1951)
- Kindje wiegen. Een Kerstspel (bibliofiel, 175 ex.) (1975)

Portret Engelman
uit: 'Kristal' (1935)
Overige non-fictie
- Torso: opstellen over schilderkunst en architectuur (1930)
- Parnassus en Empyreum (1931)
- Nieuwe schilderkunst in Holland: een lezing (1933)
- Tympanon: opstellen over kunst en gewijde kunst (1933)
- Moissy Kogan (1934)
- Een oogst van grafisch werk van Jozef Cantre´ 1908-1932 (1934)
- Van Dongen, 1877-1937: eere-tentoonstelling Stedelijk Museum Amsterdam december 1937-januari 1938 (met andneren) (1937)
- De verluchte bladzij (1941)
- Pyke Koch (1941)
- In het verborgene gedrukt (rede, 500 ex.) (1945)
- Een naald vol dromen: beschouwingen over de wandkleeden van Ernee 't Hooft (1947)
- Over den dichter A. Roland Holst (met anderen) (1948)
- Paul van Ostaijen (met anderen) (1952)
- In memoriam Charles Nypels (met anderen, 2000 ex.) (1953)
- Over Martinus Nijhoff (met A. Roland Holst) (1953)
- Tweemaal Apollo: brieven uit Griekenland (1955)
- Charles Roelofsz: verlos ons van confectieachtig denken (met anderen) (1963)
- Joep Nicolas: de glazenier: Centraal Museum Utrecht 15 dec. 1967 - 3 maart 1968: de schilder : Rijksakademie Amsterdam 15 dec. 1967 - 21 jan 1968 (met anderen) (1967)
- Saar de Swart, muze der Tachtigers (bibliofiel, 115 ex.) (1986)
Vertalingen/bewerkingen
- Carlo Gozzi, Prinses Turandot: een chinoiserie in 5 acten (1934)
- Mattheus-Passie (oratorim) (1948)
- Hoffmann's vertellingen: fantastische opera in drie bedrijven, met een voor- en naspel (ca. 1950)
- Sofokles, Koning Oidipoes (1955)
- De Barbier van Sevilla
- De ontvoering uit het serail
- De schoone Helena
- Werk van Jan Engelman werd o.a. vertaald in het Frans, Duits, Spaans en Grieks.
- Der Bildhauer Moissey Kogan (Duitse vertaling van 'Moïssy Kogan' door Herbert Immenga) (bibliofiel, 123 ex.) (1997)
Jan Engelman schreef een inleiding voor
- Clemens Meuleman, Hedendaagsche religieuse kunst (1936)
- Nederlandsche schilderkunst in beeld (1940)
- Charles Roelofsz: Catalogus van een tentoonstelling Stedelijk Museum de Lakenhal, Leiden, 21 dec. 1963-27 jan. 1964 (1963)
- Martinus Nijhoff, De veelkantige criticus (1965)
Bloemlezingen
Tijdschriften
- Jan Engelman ging, na het halen van zijn MULO-diploma, werken bij dagblad 'Het Centrum'.
- Jan Engelman was in 1924 mede-oprichter van 'De Gemeenschap'. In 1930 verliet hij de redactie.
- In 1946 richtte Jan Engelman met M. Nijhoff en A. Roland Holst het bibliofiele tijdschrift 'De Harp' op.
- Jan Engelman was redacteur van 'De Roeping'.
- Jan Engelman schreef o.a. literaire- en kunstkritieken voor 'De Nieuwe Eeuw' (1926-1941), 'Je maintiendrai' en 'De Tijd' (waar hij Anton van Duinkerken opvolgde).
- Jan Engelman was redacteur van 'Dietsche Warande en Belfort'.
- Jan Engelman werkte mee aan o.a. 'De Gids', 'De Vrije Bladen', 'De Nieuwe Eeuw' en 'Forum'.
- Jan Engelman publiceerde in 'Criterium', 'Groot Nederland', 'Mens en melodie', 'De Nieuwe Stem', 'Blijmoedig Maandblad' en 'Maatstaf'.
Over Jan Engelman
- 1 hoofdstuk: 'Het roosvenster door Jan Engelman' in 'De kritische reis' van P.H. Ritter (1928)
- Anton van Duinkerken, 'Engelman's beteekenis' in 'De Gemeenschap' (augustus 1932)
- D.A.M. Binnendijk bespreekt een gedicht van Jan Engelman in 'Tekst en uitleg' (1941)
- Een hoofdstuk over Jan Engelman in 'Muiterij tegen het etmaal, deel 2: poëzie en essay' van Simon Vestdijk (1947)
- 1 hoofdstuk: 'Vorm of Vent (J. Greshoff, M. Nijhoff, D.A.M. Binnendijk, H. Marsman, Jan Engelman) in 'Verzamelde beschouwingen' van J.C. Bloem (1950)
- Een hoofdstuk 'Jan Engelman' in 'Zeventien dichters' (1952)
- Een biografie van Jan Engelman in 'Vierentwintig biografieën' door E. Breton de Nijs e.a. (1954)
- 1 hoofdstuk: 'Jan Engelman - Tuin van Eros' in '1905-1955 van jaar tot jaar van boek tot boek. Hoogtepunten uit vijftig jaar nederlandse letterkunde', uitgezocht en ingeleid door dr. J. Hulsker en Dr. G. Stuiveling (1956)
- 1 hoofdstuk: 'Bedwelmende zanger' over 'Sine Nomine' in 'Onderzoek en vertoog 1' van Victor E. van Vriesland (1958)
- Jan H. Cartens, Jan Engelman (ontmoetingen) (1960)
- 1 hoofdstuk: 'Jan Engelman' in 'Verzameld werk. Poëzie proza en critisch proza' van H. Marsman (1960)
- Ed. Hoornik, 'Kanttekeningen / Jan Engelman' in 'Over en weer' (1962)
- Jan Cartens, 'De ongesluierde Venus' (1965)
- Jan H.Cartens, ''Orpheus en het Lam': Jan Engelman en H. Marsman, 1925-1940 (1965)
- B.M. Salman, 'Het woord van de dichter' (over 'Vera Janacopoulos') in 'Merlyn' (september 1965)
- Een interview met Jan Engelman in: José de Ceulaer, 'Te gast bij Nederlandse auteurs' (1966)
- 1 hoofdstuk: 'Jan Engelman - Adieu' in 'Het Nederlandse gedicht na 1880' van Martien J.G. de Jong (1969)
- 'Raam' gaf in mei 1970 een Engelman-nummer uit (t.g.v. zijn zeventigste verjaardag).
- Een hoofdstuk over Engelman in 'Lier en lancet' van Simon Vestdijk (1974)
- Jan Cartens, 'Johannes Aloysius Antonius (Jan) Engelman', levensbericht, in 'Jaarboek van de maatschappij der Nederlandse letterkunde te leiden 1973-1974' (1975)
- 2 bladzijden over Jan Engelman in 'Lezersmemorie. Vierentachtig auteurs met hun boeken bij Querido - gekiekt, belicht en in lijstjes gezet' (1977)
- Gerben Holwerda, 'De correspondentie Marsman-Engelman' (doctoraalscriptie)
- Jan Cartens, 'Orpheus en het lam: Jan Engelman en H. Marsman 1925-1940' (1981)
- 1 artikel/hoofdstuk over Jan Engelman in Cola Debrot, 'Verzameld werk 5. Over literatuur' (1987)
- A.H.M. van Schaik, 'Jan Engelman (1900-1972) - dichter, kunstkenner en journalist' in 'Utrechtse biografieën 4: Levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Utrechters' (1997)
- Liesbeth Feikema, Roman Koot en Edwin Lucas (red), 'Op gezang en vlees bewust - Over leven, werk en stad van Jan Engelman' (2000)
- Lex van den Haterd, 'Eeuwfeest Jan Engelman' in 'Boekenpost' (mei/juni 2000)
- Een hoofdstuk over Jan Engelman in 'Dichters die nog maar namen lijken' van A.L. Sötemann (2003)
- Martien J.G. de Jong bespreekt het gedicht 'Adieu' in 'Brand van Mars en vuur van Venus: Geloven in gedichten' (2010)
- 1 hoofdstuk: 'Jan Engelman - Thuin van Eros' door Piet Kralt in 'Lexicon van Literaire Werken' (februari 2012)
- Lex van den Haterd, 'De boekencollectie van Jan Engelman. Een reconstructie' in 'Boekenpost' (juli/augustus 2013)
- Lex van de Haterd, 'Jan Engelman en Hendrik Wiegersma: een vriendschap tussen twee verzamelaars' (2014)
- Paul Claes bespreekt het gedicht 'vera Janacopoulos' van Jan Engelman in 'De sleutel: vijfentwintig gedichten van Noord en Zuid ontsloten' (2014)
Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)
- 'Vrijheid, zangstem, piano, 1945, Arr., hoge stem, gemengd koor, piano', Lambertus van Lier, tekst Jan Engelman (19??)
- Werk van Jan Engelman in 'Kerstliederen', met partituur, Marius Monnikendam (19??)
- Werk van Jan Engelman in 'Liederen : voor mannenkoor', Henk Badings (194?)
- 'Bij de kribbe', tekst van Jan Engelman, muziek van Herman Strategier (1946)
- 'De engel Gabriel spreekt: voor sopraan of tenor en orgel', Jac. Kort, op tekst van Jan Engelman (1948)
- 'Vier gedichten (1941)', in muziek gezet door Ig. Lilien (1950)
- 'Drie liederen: mannenstem met pianobegeleiding: 1936', Henk Badings, op teksten van Jan Engelman (1953)
- 'Vrijheid: lied voor mannenkoor (ad lib. gemengd koor) met begeleiding van harmonie- of fanfare-orkest', gedicht van Jan Engelman, muziek van Ernst van 't Kaar, orchestratie van Jos. de Klerk (ca. 1954)
- 'Diablerie, zangstem, piano (lage stem)', Johannes Röntgen, tekst van Jan Engelman (1957)
- In de serie 'Stemmen van schrijvers' verscheen bij Querido een 45-toerenplaat, waarop Jan Engelman uit eigen werk voorlas. Aan de andere kant stond Anton van Duinkerken.
- 'Arne Borg, uit 'Sine nomine': (opus 93) voor vierstemmig gemengd koor a cappella', muziek van Louis Toebosch, tekst van Jan Engelman (1966)
- Jan Engelman schreef een bijdrage voor 'Liber amicorum in memoriam Anton van Duinkerken', redactie Bernard Kemp e.a. (1968)
- Lucebert maakte in 1983 in het Letterkundig Museum een grote wandschildering, waarin hij 36 literaire citaten verwerkte. Van Engelman is hier terug te vinden 'o muze in het morgenlicht / o minnares en slank gedicht / er is een god verscholen'.
- Het Poëtisch Liedgenootschap:"Tot Innerlijke Bloei" brengt vele tientallen gedichten van Jan Engelman, waarvan veel uit 'Tuin van Eros' (zie 'Links')
- De Stichting Literaire Activiteiten Utrecht presenteerde in maart 2008 de Utrechtse Literaire Canon. Jan Engelman stond op plaats 41.
- Een portret (olieverf op doek) van Jan Engelman door Piet Vermeulen, gemaakt in 1961, in 'Schrijversportretten', samengesteld door Sjoerd van Faassen, Pauline Bloemsma en Hester Quist (2010)
Literaire prijzen
- Meiprijs van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde 1934 voor 'Tuin van Eros'
- Declamatoriumprijsvraag (AVRO) 1936 voor 'De dijk'
- Poëzieprijs van de stad Amsterdam 1945 voor 'Ballade van de waarheid'
- Verzetsprijs voor letterkundigen 1945
Hiernaast het commentaar op deze verzetsprijs door Fokke Sierksma in 'Podium' van september 1945. Het eerste nummer van de tweede jaargang (de eerste legale jaargang).
Een curieus commentaar, dat uiteraard wel gelezen moet worden tegen de achtergrond van dat moment, kort na de bevrijding.
- Constantijn Huygens-prijs 1954 voor zijn hele oeuvre
- Essayprijs van de gemeente Amsterdam 1956 voor 'Tweemaal Apollo'
- ANWB-prijs 1958 voor 'Tweemaal Apollo
Jan Engelman was lid van de jury voor volgende prijzen:
- C.W. van der Hoogt-prijs 1938, 1939
- Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1940, 1941, 1942, 1943, 1945, 1946, 1947, 1948, 1949, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955, 1956, 1957, 1958
- Koepel-prijs 1940
- J.M. Meulenhoff-essayprijs 1947
- Prisvraag voor een kinderboek 1947
- Prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945, 1953
- Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam 1953, 1958, 1961
- Prijs der Nederlandse Letteren 1956
Biografische opmerkingen
- Jan Engelman werd geboren in Utrecht, op Vismarkt 13. Zijn vader (Kees Engelman) had hier een vishandel.
- Jan Engelman volgde de HBS. Hij spijbelde veel en zijn vader stuurde hem naar de MULO.
- Van zijn veertiende tot zijn zestiende tekende en schilderde Jan Engelman veel.
- Jan Engelman was een oom van C.C.S. Crone.
- Jan Engelman trouwde in 1922 met Bep Oosterman. Ze kregen twee kinderen: Lies en Carla.
- Jan Engelman woonde in Utrecht o.a. op de Van Asch van Wijckkade 29 A bis en op Oude Gracht 341.
- Jan Engelman debuteerde in 1927 met de bundel 'Het roosvenster'.
- In zijn poëzie zoekt Jan Engelman op een religieus geïnspireerde manier naar een verloren paradijs.
- Vooral in de periode tussen de wereldoorlogen speelde Jan Engelman een belangrijke rol in het literaire leven.
- In 1937 kreeg hij een relatie met Joanna Diepenbrock. in 1948 kregen ze een zoon, Florian.
- Vanaf 1946 was Engelman lid van de Gemengde Technische Commissie tot uitvoering van het Cultureel Accoord Nederland-België.
- Sinds 1947 was Engelman lid van de directie van het Provinciaal Utrechts Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen.
- Vanaf 1953 was Jan Engelman hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Jan van Eyckacademie in Maastricht.
- Daarna(ast) was hij journalist.
- Jan Engelman was bevriend met H. Marsman, M. Nijhoff en A. Roland Holst. Deze vriendschappen achtte hij zelf van invloed op zijn werk.
- Hij maakte reizen naar Griekenland en Italië en vond zelf dat deze reizen zijn werk beïnvloed hebben.
- Zijn poëzie is religieus én erotisch geïnspireerd.
- In de jaren zestig ging zijn gezondheid achteruit. Hij ging, na haar overlijden, in het huis van Joanna Diepenbrock aan de Johannes Verhulststraat wonen. Hier werd hij tot zijn dood verzorgd door een vriendin.
- Jan Engelman overleed aan een longziekte.
- Hij werd op 23-03-1972 op de RK Begraafplaats in Buitenveldert bijgezet in het graf van de componist Alfons Diepenbrock (graf I-A-238).
- Jan Engelman was Officier in de Orde van Oranje-Nassau en Commandeur in de Orde van Leopold II.

Kladbriefje van Jan Engelman aan J. Uitman,
redactiesecretaris van 'De Gemeenschap'
waarschijnlijk eind jaren '30.
Anderen over Jan Engelman
- Vergis ik mij, wanneer ik vermoed, dat de eigenlijkste aandrift in zijn leven een smachtend verlangen is naar een schoner en gelukkiger tijd dan die, waarin wij gedoemd zijn te vertoeven. (P.H. Ritter, Ontmoetingen met schrijvers, blz. 56)
- Of Jan Engelman als dichter bekend zal blijven betwijfel ik. Daarvoor is het grootste gedeelte van zijn werk te zwak, te gekunsteld, opgeschroefd. Maar als curiositeit zal het gedicht Vera Janacopoulos waarschijnlijk de tijd trotseren. Vera Janacopoulos, geen Griekse maar een Braziliaanse zangeres, is gestorven. Ik vraag me af hoe Engelman tot zijn cantilene kwam. Hoorde hij haar zingen, bezocht hij een van haar optredens? (Hans Warren, Geheim dagboek 1956-1957, blz. 21, 31-01-1956)
- Verrukkelijk doch onverstaanbaar gestamel. (Anton van Duinkerken over 'Sine Nomine', geciteerd in 'Te gast bij Nederlandse auteurs' José de Ceulaer, blz. 39)
- In de verste hoek stond Engelmans bureau, een burcht van kranten en brieven en daarop naast elkaar veel vellen beschreven papier. Van Duinkerken had twee vellen nodig voor een kolom, Engelman tien. Men wist nooit met zekerheid, of hij er zat. Hij onttrok zich aan de waarneming door die stapels kranten, maar verried nu en dan zijn aanwezigheid door rookkronkels van een sigaar, die hij uit mijn kist had opgediept en waarvan hij steevast, en soms tot mijn ergernis, de peuk in mijn asbak kwam deponeren, met de mededeling, dat het hem goed gesmaakt had. Van tijd tot tijd vroeg Van Duinkerken: 'Is Jan er ook?' Dan kwam er een gil of een aria van Mozart achter de krantenmuur vandaan: Jan wàs er. (A. van Domburg in: Jeroen Brouwers, Zachtjes knetteren de letteren, blz. 133)
Mijn favoriete citaat
De leugen ranselt Waarheid in 't gelaat.
(Jan Engelman, Ballade van de Waarheid)
Uit mijn weblog van 28 februari 2008
De Utrechtse dichter Jan Engelman werd geboren op de Vismarkt 13 in het pand dat nog altijd 'Graaf Floris' heet. Zijn vader (Kees Engelman) had hier een vishandel. Nu zit er een café. Op het pleintje van de Vismarkt ligt een tegel met het gedicht 'Vrijheid' van Jan Engelman: 'Vrijheid / zonder innerlijk gevoel / voor maat en traditie / is erger dan het cliché / Jan Engelman 1926'.
![]() |
![]() |
![]() |
Uit mijn weblog van 24 juli 2009
Deze week kreeg ik een mailtje van Leontine Wijman-Engelman. Jan Engelman was de broer van haar opa Fons Engelman. Ze doet aan stamboomonderzoek en kreeg daarom van 'n nakomeling van Carolina Engelman (de zus van Jan) een fotoalbum waarin diverse jeugdfoto's (ook) van Jan staan. Of ik interesse had voor wat scans van jeugdfoto's van Jan Engelman. Maar natuurlijk! Dit zijn de leuke kanten van het bijhouden zo'n site als Schrijversinfo. En dergelijke - spontaan aangeboden - foto's geven de bladzijden op Schrijversinfo net dát beetje meer waardoor ze interessant worden. Gisteren mailde Leontine de scans en ze zijn erg leuk. Zeker de foto van moeder met haar drie zoons. Dat is alleen al vanwege het tijdsbeeld een prachtige foto.
![]() |
Bronnen o.a.
- P.H. Dubois, hedendaagse nederlandse kunst, letterkunde (1956)
- Gedichten lezen (1959)
- Jan H. Cartens, Jan Engelman (ontmoetingen) (1960)
- José de Ceulaer, Te gast bij Nederlandse auteurs (1966)
- Wie is die.... Auteurs van Singel 262 (1966)
- Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
- Ik hou van jou. Drieënnegentig auteurs van Querido (1982)
- Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1982)
- Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
- Hun laatste rustplaats (1985)
- Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
- Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
- Prisma van de pseudoniemen (1992)
- Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
- Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot (1997)
- Boekenpost (mei/juni 2000)
- Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)
- Hans Heesen e.a., Behoudens deze steen. Een gids langs schrijversgraven in Nederland en Vlaanderen (2004)
- Website van de Koninklijke Bibliotheek (april 2022)