Hans Warren

Profiel

Achternaam: Warren
Roepnaam: Hans
Voornamen: Johannes Adrianus Menne
Geboren: 20-10-1921
Te: Borssele
Overleden: 19-12-2001
Te: Goes
Pseudoniem(en): Hans Warren gebruikte de pseudoniemen Marc Dupont, Arcangelo en Engel Piccardt (voor 'Sperma en tranen' - 1976). In 'Vrije Stemmen' ondertekende hij stukjes over de natuur met 'W'.

Mijn ware naam is Johannes Adrianus Menne. Zo staat het tenminste in de naslagwerken. Ontkennen helpt niet, want die of die encyclopedie of dat lexicon vermeldt het zo. Zelfs oude vrienden zeggen wel: 'Wat heb jij het geheim van je pseudoniem goed weten te bewaren! Hoe kan het dat jouw kinderen ook Warren heten?' Soms vragen ze of ze het verder mogen vertellen.
(Hans Warren, Geheim dagboek 1981-1982, 31 maart 1981, bl. 31)

Laat dit woord snijden als een mes,
bijten als zuur. Het sterven
zal ons niet vermurwen, we steken
de vlag uit bij elkanders dood.
(Hans Warren, fragment, uit: 'Een stip op de wereldkaart)

Werk

Poëzie

• Pastorale (1946)
• In memoriam Dr. Jac. P. Thijsse (1947)
• Eiland in de stroom (1951)
• Leeuw lente (1954)
• Vijf in je oog (1954)
• Saïd (1958)
• Een roos van Jericho (1966)
• Tussen hybris en vergaan (1969)
• Kritieken (1970)
• Schetsen uit het Hongaarse volksleven (1971)
• Oorzaak en gevolg (1972)
• Verzamelde gedichten 1941-1971 (1972)
• De Olympos (1973)
• Herakles op de tweesprong (1974)
• Een liefdeslied (bibliofiel, 100 ex.) (1974)
• Betreffende vogels (1974)
• 't Zelve anders (1975)
• Winter in Pompeï (1000 ex.) (1975)
• Zeggen wat nooit iemand zei (1976)
• Nazomer op Walcheren (rijmprent) (1976)
• Sperma en tranen (bibliofiel, 100 ex.) (1976)
• Behalve linde, tamarinde en banaan (gewijzigde heruitgave 'Sperma en tranen') (1978)
• De vondst in het wrak (bibliofiel, 60 ex.) (1978)
• Voor Mario (bibliofiel, 25 ex.) (1978)
• Een otter in Americain (1978)
• Verzamelde gedichten 1941-1981 (1981)
• Dit is werkelijk voor jou geschreven (bloemlezing uit eigen werk) (1982)
• Te licht bevonden (bibliofiel, 27 ex.) (1983)
• De Griekse goden leven nog (bibliofiel, 30 ex.) (1983)
• Een avondje (bibliofiel, 4 ex.) (1983)
• De bezoeker (bibliofiel, 52 ex.) (1984)
• De serene rust der toppen (jaarwisselingsgeschenk, 70 ex.) (1984)
• Verzoek om ezelsoren (poster) (1984)
• De bezoeker (vouwblad, in 'In vriendschap opgedragen aan Ger Kleis' (bibiofiel, 52 ex.) (1984)
• Herinnering, verwachting (bibliofiel, 100 ex.) (1985)
• Het goede moment (bibliofiel, 75 ex.) (1985)
• Je oud maken om al terug te blikken, ... (bibliofiel) 1985)
• Bij Marathon (bibliofiel 115 ex.) (1986)
• Tijd (1986)
• 15 juli 1972-15 juli 1978 (bibliofiel, 175 ex.) (1991)
• Nakijken, dromen, derven: een keuze uit eigen dichtwerk (1992)
• Oudejaarsavond (met Jean-Pierre Rawie) (jaarwisselingsgeschenk) (1994)
• Wat doe je met je tijd (bloemlezing door Tom Lanoye) (1996)
• Ik stel mij voor dat in een later eeuw (nieuwjaarswens, bibliofiel) (1999)
• Een stip op de wereldkaart (2001)
• Verzamelde gedichten (2002)
• Februari (bibliofiel) (2004)
• Zeelandschap (bibliofiel, 50 ex.) (2004)
• Er staat een huis aan de Schelde (500 x.) (2009)
• Zeg maar Binus (bibliofiel) (2009)
• Absolute overdaad (bibliofiel, 60 ex.) (2010)
• Parking (bibliofiel, 40 ex.) (2010)
• Onbekende dame (bibliofiel, 60 ex.) (2010)
• Neuilly (bibliofiel, 65 ex.) (2010)
• Avond in Thijsse's hof (bibliofiel) (2010)
• Geloven (bibliofiel) (2010)
• Een haiku & twee gedichten (bibliofiel, 60 ex.) (2010)
• Boulevard de Clichy (bibliofiel) (2010)
• Paring (bibliofiel, 40 ex.) (2010)
• Occassions (bibliofiel, 47 ex.) (2010)
• Het verschil (bibliofiel) (2010)
• Mont Valerien (bibliofiel, 40 ex.) (2010)
• Paris la nuit: Rochechouart - Pigalle (bibliofiel, 40 ex.) (2010)
• Vroege meimorgen (bibliofiel) (2010)
• Verlaten zeehuis (bibliofiel) (2010)
• Plaats bepalen, te allen tijd (vouwblad) (2010)
• In een droom (bibliofiel, 60 ex.) (2010)
• Zonder woorden kan het ook (bibliofiel, 40 ex.) (2010)
• Oude boeken op zolder (bibliofiel, 50 ex.) (2010)
• Opperhuidmens (bibliofiel, 50 ex.) (2010)
• Absolute overdaad (bibliofiel, 60 ex.) (2010)
• Onbekende dame (bibliofiel, 60 ex.) (2010)
• Als amethystengloed in najaarsdromen: eerste gedichten (bibliofiel, 86 ex.) (2016)
• Grafkrans (250 ex.) (2021)

Proza

• Steen der hulp (1975)
• Demetrios (1976)
• Indigo (1993)
• Een vriend voor de schemering (2005)
• Op de solex door Algerië (bibliofiel, 90 ex.) (2013)

Brieven

• 1 brief van Hans Warren in 'Dichter bij de mens' van L. Pennings en B. Langeveld (1986)
• Hans Warren en Kees Lekkerkerker, Een verstokt necrofiel. Briefwisseling 1973-1979 (bibliofiel, 90 ex.) (2007)
• "Geloof mij steeds", een selectie uit de correspondentie Hans Warren Ria Zifkamp 1990 – 2001, Deel 1 1990-1995 (2008)
• "Geloof mij steeds", een selectie uit de correspondentie Hans Warren Ria Zifkamp 1990 – 2001, Deel 2 1996-2001 (2008)
• 'Van huis tot huis', verkorte versie van 'Geloof mij steeds', de correspondentie tussen Hans Warren en Ria Zifkamp, 1990 - 2001 (2009)
• 3 brieven aan Hans Warren in 'Schrijven met je vuisten. Brieven van Tjalie Robinson' (bezorgd door Wim Willems) (2009)
• 1 brief aan Hans Warren in 'Bleib gesund! Brieven' van Heere Heeresma (2015)

Dagboeken

• Geheim dagboek 1942-1944 (1981)
• Geheim dagboek 1945-1948 (1982)
• Geheim dagboek 1949-1951 (1983)
• Geheim dagboek 1940 (bibliofiel, 27 ex.) (1983)
• Geheim dagboek 1952-1953 (1984)
• Geheim dagboek 1954-1955 (1985)
• Geheim dagboek 1956-1957 (1986)
• Geheim dagboek 1942-1948 (1987)
• Geheim dagboek 1958-1962 (1988)
• Geheim dagboek 1963-1970 (1990)
• Geheim dagboek 1971-1972 (1991)
• 15 juli 1972 - 15 juli 1978 (bibliofiel, 175 ex.) (1991)
• Geheim dagboek 1973-1975 (1992)
• Geheim dagboek 1975-1976 (1993)
• Geheim dagboek 1939-1940 (1993)
• Geheim dagboek 1942-1975 (1993)
• Geheim dagboek 1977-1978 (1994)
• Ik ging naar de Noordnol (natuurdagboek) (1996)
• Geheim dagboek 1939-1951 (1996)
• Geheim dagboek 1978-1980(1997)
• Geheim dagboek 1981-1982 (1999)
• Geheim dagboek 1982-1983 (2000)
• Om het behoud der eenzaamheid: hoogtepunten uit veertig jaar Geheim dagboek (2001)
• Geheim dagboek 2001 (2002)
• Geheim dagboek 1984-1987 (2004)
• Tussen Borssele en Parijs: uit Geheim dagboek 1945-1951 (2004)
• Geheim dagboek 1987-1990 (2005)
• Geheim dagboek 1990-1992 (2006)
• Geheim dagboek 1993-1995 (2007)
• Geheim dagboek 1996-1998 (2008)
• Geheim dagboek 1998-2000 (2009)
• Geheim dagboek: 1942-2001 (keuze uit de 22 delen, door Mario Molegraaf) (2012)

Overige non-fictie

• Nachtvogels (1949)
• Kritieken (1970)
• Buiten is dichtbij, Dirk van Gelder en de natuur, fascinerende visie van een tekenaar-graficus (met Sietze Dijkhuizen) (1976)
• De Griekse goden leven nog (bibliofiele uitgave, 30 ex.) (1983)
• Het dagboek als kunstvorm (1987)
• 'Ik ging naar de geheime kamers': over de dichter K.P. Kavafis (met Mario Molegraaf) (1987)
• Binnenste buiten: over dagboeken (1989)
• Rudolf Hagenaar: verborgen werk (met Jan Juffermans) (2000)
• De Oost (2001)

Vertalingen/bewerkingen

• Konrad Lorenz, Ik sprak met viervoeters, vogels en vissen (1954)
• Konrad Lorenz, Mens en hond (1956)
• Nico Tinbergen, Vogelleven (1957)
• Bourliaguet, Pouk en zijn weerwolven (1958)
• Maurice Burton, Onze zoogdieren in het wild levend (1959)
• H. Sielmann, Een jaar tussen de spechten (1961)
• Otto Henze, Günther Zimmermann, Gevederde vrienden in tuin en bos: waarnemen, herkennen, beschermen (1967)
• Gerhard Venzmer, Oud worden en jong blijven. Wegen naar nieuwe levensvreugde (1967)
• Karl Ewald. Moeder natuur vertelt. Sprookjes om te lezen en voor te lezen (1967)
• D.A.F. de Sade, De 120 dagen van Sodom of De school der losbandigheid (1969)
• D.A.F. de Sade, Liefde's misdaden (samen met Gemma Pappot) (1970)
• G.A. Radtke, Grasparkieten, mijn hobby: (een spel met kleuren en vormen) (1970)
• Curt af Enehjelm, Parkieten (1971)
• D.A.F. de Sade, Juliette of De voorspoed van de ondeugd (deel 1 en 2) (1972)
• D.A.F. de Sade (toegeschreven aan), Zoloé en haar twee trawantes of enkele episodes uit het leven van drie mooie vrouwen (1973)
• Alain-Fournier, De verre vriendin (in 'Maatstaf', juni/juli 1973)
• K. Speicher, Kanaries (1974)
• D.A.F. de Sade, Juliette of De voorspoed van de ondeugd (deel 3 en 4) (1974)
• Alain-fournier, De verre vriendin (nagelaten gedichten) (1975)
• Curt af Enehjelm, Papegaaien: houden-kweken-soorten (1975)
• Konstantin Kavafis. Verborgenheden (bibliofiel, 50 ex.) (1977)
• Curt af Enehjelm, Papegaaien: houden, kweken, soorten (1978)
• K. Speicher, Kanarierassen (1978)
• D.A.F. de Sade, Juliette, of de voorspoed van de ondeugd (1980)
• Curt af Enehjelm, Papegaaien in kleur: houden, kweken, soorten (1980)
• Curt af Enehjelm, Parkieten in kleur: houden, kweken, soorten ) (1980)
• Herkenningen. Vertaalde gedichten (1981)
• K.P. Kavafis, In afwachting van de barbaren (met Mario Molegraaf) (bibliofiel, 1 ex.) (1982)
• K.P. Kavafis, Twaalf gedichten (samen met Mario Molegraaf, bibliofiel, 58 ex.) (1982)
• K.P. Kavafis, Gedichten (samen met Mario Molegraaf) (1984)
• K.P. Kavafis. Bij klaarlichte dag (1984)
• Angelos Sikelianos. De heilige weg (met Mario Molegraaf) (bibliofiele uitgave, 60 ex.) (1986)
• K.P. Kavafis. De Julianosgedichten (met Mario Molegraaf) (bibliofiele uitgave, 60 ex.) (1987)
• Drie door Hans Warren en Mario Molegraaf vertaalde gedichten van Kavafis zijn opgenomen in de 'Spiegel Internationaal, Moderne poëzie uit 21 talen' (1988)
• K.P. Kavafis. Gedichten (samen met Mario Molegraaf) (1991)
• Yorgos Seferis. Op de wijze van Y. S. en andere gedichten (met Mario Molegraaf) (1992)
• K.P. Kavafis, Verzameld proza (met Mario Molegraaf) (1993)
• Het gedicht 'De spiegel in het portaal' van Kavafis (vertaald door Hans Warren en Mario Molegraaf) werd op de CD 'Dichterbij' (1994 - n.a.v. 8 radioportretten van dichters voor het programma 'De schatkamer' van RVU) gezongen door Jan Rot.
• Plato, Verzameld Werk (deel 1: Euthydemos/Ion/Menexenos/Hippias) (met Mario Molegraaf) (1994)
• Plato, Verzameld Werk (deel 2: Theaitetos) (met Mario Molegraaf) (1994)
• Plato, Verzameld Werk (deel 3: Euthyfron/Apologia/Kriton) (met Mario Molegraaf) (1995)
• Plato, Verzameld Werk (deel 4: Faidon) (met Mario Molegraaf) (1995)
• Epicures, Over het geluk (met Mario Molegraaf) (1995)
• Het evangelie volgens Markus, Mattheus, Lukas en Johannes (met Mario Molegraaf) (1996)
• Plato, Verzameld Werk (deel 5: De sofist) (met Mario Molegraaf) (1997)
• Plato, Verzameld Werk (deel 6: Alkibiades - Symposion) (met Mario Molegraaf) (1997)
• K.P. Kavafis, Als ik over mijn liefde niet kan spreken. Veertien liefdesgedichten en een levenslied (met Mario Molegraaf) (1997)
• Plato, Verzameld Werk (deel 7: De staatsman) (met Mario Molegraaf) (1998)
• Plato, Verzameld Werk (deel 8: Faidros) (met Mario Molegraaf) (1998)
• Kon ik maar jouw spiegel zijn. Vierentwintig Griekse liefdesgedichten (met Mario Molegraaf) (1999)
• Plato, Verzameld Werk (deel 9: Het bestel) (met Mario Molegraaf) (2000)
• Plato, Verzameld Werk' (deel 10) (met Mario Molegraaf) (2001)
• Plato, Verzameld Werk' (deel 11) (met Mario Molegraaf) (2003)
• Epicurus, De grondbeginselen van het goede leven: de brief aan Menoeceus en andere geschriften (2005)
• Plato, Het bestel (heruitgave van 'Verzameld Werk deel 9) (2009)
• K.P. Kavafis, Ithaka (met Mario Molegraaf, met vertaling van G.H. Blanken, P. Borghart en C. Buddingh') (bibliofiel, 90 ex.) (2010)
• Plato, Het bestel (heruitgave van 'Plato, 'Verzameld Werk' (deel 9)' (met Mario Molegraaf) (2009)
• Plato, Verzameld werk (3 delen) met Mario Molegraaf) (2012)
• K.P. Kavafis, De onvoltooide gedichten (met Mario Molegraaf) (2013)
• K.P. Kavafis, Ithaka: fragmenten (met Mario Molegraaf) (2013)
• Plato (Het bestel = Politeia (met Mario Molegraaf) (heruitgave van 'Verzameld werk deel 9) (2014)
• K.P. Kavafis, Verzamelde gedichten (met Mario Molegraaf) (Heruitgave van 'Gedichten' (2018)
• Plato, Sokrates, martelaar van de filosofie (met Mario Molegraaf) (2019)

Vertaald

• 3 gedichten in James Holmes and William Jay Smith, Dutch interior: Postwar Poetry of the Netherlands and Flanders (vertaald door James S. Holmes) (1984)
• Werk van Hans Warren in 'Helan xiandai shixuan' (Chinese vertaling van moderne Nederlandse poëzie van diverse dichters) (1988)
• Stono de helpo (vertaling in het esperanto van 'Steen der hulp' door Gerrit Berveling) (1989)
• Hero Hokwerda vertaalde in 1998 poëzie van Hans Warren in het Grieks.
• Stono di Helpo (vertaling in het Ido van 'Steen der hulp' door Sander Vermeulen) (2004)
• Secretly inside (Engelse vertaling van 'Steen der hulp' door S.J. Leinbach) (2006)

Hans Warren schreef een inleiding voor

• J. Vijverberg en de vogels van de zuidkust van Schouwen: uitg. ter herinnering aan de honderdste geboortedag van J. Vijverberg (1980)
• Jan Ceuleers & Mark Schaevers, Waar ligt België? (1986)
• Bert Peene, Eerste druk '87: overzicht van Nederlands en Vlaams literair proza dat voor het eerst verscheen in het jaar 1987 (1988)

Bloemlezingen

Tonen

Tijdschriften

• Toen Hans Warren nog op de middelbare school in Goes zat, publiceerde hij al natuur-artikelen in bijv. 'De Levende Natuur', 'De Wandelaar' en 'In Weer en Wind'.
• In 'Vrije Stemmen' ondertekende hij stukjes over de natuur met 'W'.
• In de Tweede Wereldoorlog verschenen er gedichten van Hans Warren in illegaal verschijnende, gestencilde tijdschriften als: 'Maecenas', 'En Passant' en 'Parade der Profeten'.
• Hans Warren schreef vanaf 11 oktober 1951 literaire kritieken voor de 'Provinciale Zeeuwse Courant'. Later werden deze landelijk geplaatst in bladen van deze perscombinatie, bijv.: Apeldoornse-, Amersfoortse-, Arnhemse-, Deventer- en Zutphense Courant.
• In 1954 publiceerde Warren onder het pseudoniem Marc Dupont gedichten in 'Podium'.
• In de bladen 'Avicultura' en 'De Vinkduivenbode' schreef Warren onder het pseudoniem Arcangelo artikelen over het fokken van vinkduiven.
• Hans Warren publiceerde in 'Ad Interim', 'De Gids', 'Columbus', 'De Roode Lantaarn', 'Bzzlletin', 'Hermeneus', 'De Tweede Ronde', 'Art & Value' en in 'Maatstaf'.
• Hans Warren en Mario Molegraaf redigeerden het Kavafis-nummer van Maatstaf (7-8. Amsterdam, 1984)
• Hans Warren besprak (anoniem) restaurants voor restaurantgids 'Lekker'.

Over Hans Warren

• 'Maatstaf' bracht in 1971 (oktober, nr. 6. jrg. 19) een themanummer over Hans Warren uit.
• 1 gedicht: 'Hans Warren (1921)' in 'Waarom ik geen Neerlandistiek studeer. Schrijverssonnetten' van Jan Kal (1980)
• 1 recensie: 'Warren in de spiegel (Hans Warren, Spiegel van de Nederlandse poëzie 1900-heden, 1979)' in 'Recensies' van T. van Deel (1980)
• Tom Lanoye, 'De poëzie van Hans Warren: een thematische studie' (licentiaatsverhandeling) (1981)
• Jan van der Vegt, Zo lang het duurt een eeuwigheid gelukkig - Over de poëzie van Hans Warren' en 'Hans Warren, een korte biografie' in 'Bzzlletin' (oktober 1981)
• Jos Versteegen, 'Over 'De Olympos' van Hans Warren: een onderzoek naar structuur en thematiek van een reeks gedichten' (doctoraalscriptie) (1982)
• Een bijdrage over Hans Warren in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door Jan van der Vegt (oktober 1981/november 1986)
• Linda Deraet schreef in 1983 haar licentiaatsverhandeling over 'Pastorale', ''t Zelve Anders' en 'Geheim dagboek 1'. Warren meldt op 23 juni 1983 in zijn 'Geheim Dagboek' dat dit, voorzover hij weet, de derde scriptie is over zijn werk.
• Een interview met Hans Warren in 'Interviews' van Max Pam (1984)
• Een recensie van 'Geheim Dagboek deel 4' door Peter de Boer in 'Een jaar boek (1984-85)' (1985)
• 1 hoofdstuk: 'Hans Warren' in 'Het literair pseudoniemenboek' van Wim Hazeu (1987)
• Rudy Kousbroek, 'Een zuivere schim in een vervuilde schepping: over het werk van Konstantinos Kavafis' (1988)
• Een interview: 'Hans Warren: 'Een kritiek is een verbruiksartikel'' door E.B.M.J. Blomme in 'Literatuur' (nov/dec 1988)
• 1 hoofdstuk: 'In de biechtstoel (Hans Warren - Geheim daboek 1954-1955, 1985)' in 'Denkwijze 298. Hoogte- en dieptepunten in de Nederlandse literatuur uit de jaren tachtig' van Gerrit Jan Zwier (1991)
• 1 hoofdstuk over Hans Warren in 'Hoe vertel ik het mijn ouders? ontboezemingen van 20 homoseksuele mannen en vrouwen' van François de Waal (1993)
• Jack van Leden, 'De liefdesbeleving in "Pastorale", "'t Zelve anders" en "Geheim Dagboek 1942-1972" van Hans Warren' (proefschrift, 1992).
• Ronald Rijkse, Lydia Wolterbeek, 'Hans Warren 75' (1996)
• Gerrit Jan Zwier besteedt in 'Dagboek van een provinciaal' aandacht aan Hans Warren (11 februari 1993)
• 2 privé-foto's met begeleidende tekst van Gerrit Komrij in 'De gevoelige plaat', redactie Lisa Kuitert en Mirjam Rotenstreich (1995)
• Tom Lanoye, 'Wat doe je met me, tijd? Bij de viering van Hans Warren' in 'Woorden met vleugels/Tekst en uitleg' (2001)
• Een interview met Hans Warren in 'Honderd vrijpostige vragen' van Tom Kellerhuis (2001)
• Mario Molegraaf, 'Het wekkertje van 23:34' (2004)
• Ronny Boogaart & Eric de Rooij, 'Duiven op Bouvet: over Boudewijn Büch & Hans Warren' (bibliofiel, 300 ex.) (2005)
• Gerrit Komrij besteedt in 'Kost en inwoning. De Nederlandse poëzie in enige nagekomen gedichten' (2005) een hoofdstuk aan het gedicht 'Wat de hand kan grijpen' van Hans Warren.
• Ronny Boogaart en Eric de Rooij, 'Hart van mijn land ik ben terug. Een literaire wandeling door het Zeeland van Hans Warren' (2007)
• Verre werelden: de verzameling van Hans Warren (catalogus Zeeuws Museum) (2009)
• Een hoofdstuk over 'Geheim dagboek' in '50 maal lezer: Een leesgeschiedenis' van Wim Huijser' (2010)
• Jeroen Dera, 'Naar de geest of naar de letter? Warren en Molegraaf als hervertalers van Kaváfis' in 'De Parelduiker' (2010/4)
• Hans Warren: de collectie van Niek Oele (catalogus 53, antiquariaat Fokas Holthuis) (2011)
• Gerrit Komrij becommentarieert het gedicht 'Voor jou' van Hans Warren in 'Tussen hemel en aarde' (2013)
• Mario Molegraaf, ''Eens zullen de standbeelden verrijzen' De vriendschap van Gerrit Komrij en Hans Warren' in 'De Parelduiker' (2013/5)
• Mieke van den Berg, ''Wat had u me voor dwaalwegen kunnen behoeden!'De stroeve verhouding tussen Hans Warren en Ida Gerhardt' in 'De Parelduiker' (2014/2)
• Ronny Boogaart en Eric de Rooij, Het kleurrijke andere leven De correspondentie van Hans Warren met soldaat Jan Kakebeeke in Nederlands-Indië' in 'De Parelduiker' (2015/3)
• Chiel Jacobusse, 'Hans Warren: tekenaar, bewonderaar, vogelaar' (2021)
  

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• 'Steen der Hulp' werd voor toneel verwerkt door Koos Dubbelman. Hans Warren verwijst hiernaar in zijn dagboek op30 mei 1982: "Het zweet brak me uit van schaamte, het is een onvoorstelbaar slechte bewerking".
• Bulkboek 144 (1984) was aan Hans Warren gewijd, met als titel: 'Steen der hulp (novelle en gedichten)'.
• 'Geheim dagboek' werd in 1986 door C.J. Aarts en N. van der Meulen in hun boek 'Het literair eeuwboek. Honderd jaar het boek van het jaar' uitgeroepen tot het beste boek van 1981.
• Hans Warren noemt in 'Het favoriete personage' (1983) Kratesikleia, beschreven door Ploutarchios en door Kaváfiserd als zijn favoriete personage.
• 1 tekening van Hans Warren in 'Tekeningen: politici, schrijvers, vogels' van Siegfried Woldhek (1987)
• UItgeverij Bert Bakker riep maart 1993 uit tot actiemaand en bood de eerste tien delen van 'Geheim Dagboek' als pakket aan voor ƒ 199,00, met als extraatje 'Geheim Dagboek 1939-1940'.
• Hans Broekman, 'Vier Warren-liederen: versie voor bariton en strijkorkest: 1993/1996' (1. Calandpolder 2. Welige herfst 3. De hobo van de herfst 4. Aan de Zuid-Sloe) (1994)
• Het gedicht 'Natuurlijk' van Hans Warren werd op de CD 'Dichterbij' (1994 - n.a.v. 8 radioportretten van dichters voor het programma 'De schatkamer' van RVU) gezongen door Jan Rot.
• Ronald Rijkse e.a. (samenstelling en redactie), 'Hans Warren 75', met bijdragen van o.a. Boudewijn Büch, Alfred Kossmann, Mario Molegraaf, Brigitte Raskin en Joost Zwagerman (bibliofiel, 500 ex., 1996)
• Max Pam maakte voor HP/De Tijd (10-09-1999) een lijst met de 100 beste boeken van de eeuw.
  Hij nam hierin van Hans Warren op nr. 96 'Geheim dagboek 1942-1944' op (Lees vooral de begindelen over de relatie tot de foute vader en de ontdekking van de eigen homoseksualiteit).
• 'Om het behoud der eenzaamheid' (bloemlezing uit de dagboeken) verscheen in 2002 als Grote letterboek.
• 1 portret van Hans Warren in '222 schrijvers. Literaire portretten' van Eddy en Tessa Posthuma de Boer (2005), met het citaat 'Poëzie moet uit noodzaak geboren worden. Als je het kunt laten, begin er dan niet aan. Er is zoveel routine in de dichtkunst. Schrijf alleen als er dwingende noodzaak is.'
• Een gesprek met Hans Warren op 'Hier is... Adriaan van Dis' (10 DVD's) (2008)
• Een kaart met foto en bi(bli)ografische gegevens van Hans Warren in 'Schrijverskwartet' (2009)
• 1 gedicht van Hans Warren: 'Thuiskeer in Zeeland' + een hedendaagse versie daarvan: 'tussen de bomen' door F. van Dixhoorn in 'Nu u!' (2009)
• In Goes werd ter gelegenheid van de Open Moumentendag in september 2009 een Hans Warren wandeling gepresenteerd.
• Een portret (olieverf op doek) van Hans Warren door Reynier de Muynck, gemaakt in 1986 in 'Schrijversportretten', samengesteld door Sjoerd van Faassen, Pauline Bloemsma en Hester Quist (2010)

Literaire prijzen

• Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1958 voor 'Saïd'
• Pierre Bayle-prijs 1970 voor zijn literaire kritieken
• Zeeuwse prijs voor Kunsten en Wetenschappen 1971 voor zijn gehele oeuvre
• Culturele prijs Goes 1981 voor zijn wekelijkse literaire kronieken in de 'Provinciale Zeeuwse Courant' en 'Geheim Dagboek'

In 'Geheim Dagboek 1971-1972' meldt Warren dat hem gevraagd is of hij een lintje zou accepteren en of hij lid van Rotary wil worden. Hij weigert beiden.

Hans Warren was lid van de jury voor volgende prijzen:

• Herman Gorter-prijs 1982

Ik denk wel dat ik door het schrijven van kritieken onnoemelijk veel vijanden heb gemaakt. Je hebt altijd wel eens iemand tegen de schenen getrapt en die zit dan later in de jury van de een of andere prijs. Het zou mij niets verbazen als dat meespreekt in het toekennen van prijzen. Maar ik lig echt niet wakker van prijzen, al zou het fijn zijn om eens een mooie prijs te krijgen. Ik zou er absoluut geen nee tegen zeggen. Mijn vriend heeft ook wel eens geopperd dat ik nu toch wel eens aan de beurt zou moeten komen, maar dan zei ik altijd: reken er maar niet op, ik krijg nooit een prijs.
(Hans Warren, interview door Cees van Hoore, Utrechts Nieuwsblad, 18-12-1992)

Werk van Hans Warren geciteerd in een overlijdensbericht

Volkskrant, 27-05-1986

Opmerkingen

• De vader van Hans Warren was waterbouwkundig ingenieur en had de zorg over de Calamiteuze Polder Borssele. Ze woonden in een huis op de dijk (Zeedijk 323) De familie was van Engelse afkomst. Zijn moeder, Albertina Femmetje Mennes is onderwijzeres geweest. Hans Warren was hun enige kind.
• Hans Warren ging naar de openbare lagere school in Borssele. In 1935 ging hij naarhet lyceum in Goes. Hij doubleerde in de 4e klas en deed examen in 1941.
• Al jong publiceerde hij artikelen over de natuur (zie: Tijdschriften). Zo kwam hij in contact met Jac. P. Thijsse, die hij op 27 oktober 1942 voor het eerst ontmoette.
• Als sinds de dertiger jaren hield Hans Warren een natuurdagboek bij. Op 16 april 1942 begon hij daarnaast zijn 'Geheim Dagboek'.
• Hans Warren werkte in oktober 1941 vier dagen op het Dialectenbureau van P.J. Meertens.
• Hans Warren was na de oorlog een poosje (1945-1949) ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Borssele.
• Hans Warren heeft een verhouding gehad met Sibylle. Deze kreeg later een verhouding met Jan Wolkers. In 'Een roos van vlees' herkent Warren Sibylle in Sonja en zichzelf in Daniël Jan. (Zie: geheim dagboek 1963-1970, blz. 37/38).
• Het poëtisch debuut van Hans Warren 'Pastorale' verscheen in 1946.
• Hans Warren was ook bekend als vogelkenner. In 1949 verscheen zijn studie over vogels: 'Nachtvogels'.
• Hans Warren woonde in 1952 korte tijd in Engeland.
• van 1952 tot 1975 is Hans Warren getrouwd geweest met Mabel MacLaurin. Er werden uit dit huwelijk drie kinderen geboren, twee dochters en een zoon.
• Hij woonde van 1953 tot 1957 in Frankrijk.
• In 1957 ging het gezin aan Pykeswegje 1 in Kloetinge wonen. Hier woonde en werkte Hans Warren tot zijn dood.
• ''t Zelve anders' (1975) is een heruitgave van zijn debuut 'Pastorale' (1946). Naast elk gedicht uit 1946 plaatst Warren een gedicht met commentaar erop.
• Sinds 1978 woonde Hans Warren samen met Mario Molegraaf.
• Het werk van Hans Warren is niet bij een stroming of groep in te delen. Hij schrijft vooral natuur- en (homoseksuele) liefdeslyriek.
• In 1979 verscheen de door Hans Warren samengestelde 'De spiegel van de Nederlandse poëzie. Dichters van de twintigste eeuw'. Warren zette hiermee het werk voort van Victor E. van Vriesland, maar wel met zijn eigen keuzes (waar behoorlijk wat kritiek op kwam).
• Gerrit Komrij was sinds 1969 bevriend met Hans Warren en kwam daardoor ook in Warrens delen 'Geheim Dagboek' voor. Komrij was hier niet blij mee: 'Aangenaam is anders. Zoiets is onvermijdelijk als je vrienden krijgt die ook een pen vasthouden. Twintig jaar lang houd je je kiezen op elkaar, en dan gaat een ander het vertellen.'
• Ook Mensje van Keulen komt in de dagboeken voor. Zij was hierover zo ontstemd dat Warren en Van Keulen elkaar sindsdien niet meer spraken.
• Hans Warren leed aan de ziekte van Dupuytren. Door een samentrekking van spieren in de hand, gaan hierbij de vingers krom staan.
• Hans Warren overleed in een ziekenhuis in Goes aan leverproblemen
• Hans Warren werd begraven op de Algemene Begraafplaats aan de Oostsingel in Borssele (vak L, nr. 128A).
• De dagboeken van Hans Warren verschenen bij uitgeverij Prometheus/Bert Bakker. Vanaf 2003 (het deel over 1984/1987) kwamen ze uit bij uitgeverij Balans.
• In 2004 werden in zijn literaire nalatenschappen twee romans'Om het behoud der eenzaamheid' en 'Een vriend voor de schemering' en een verhalenbundel 'Narcissus Bifrons' gevonden. Mario Molegraaf schonk ze aan de Zeeuwse Bibliotheek.
• Er komt een Hans Warrenpad in Goes, in de buurt van het Pykeswegje.

Handtekening Hans Warren

Anderen over Hans Warren

• De poëzie van Hans Warren echter heeft heel de sensuele verfijning en gratie, het gevoel voor luxe en pracht, voor wreedheid en lucide extase die kenmerkend voor de mediterrane volken zijn: het is bijna onbegrijpelijk dat een Nederlands dichter zulk een poëzie kan schrijven! (Paul Rodenko, NRC, 18-01-1958, geciteerd door Hans Warren in Geheim dagboek 1958-1962, blz. 16)
• Miskend is Warren misschien niet, maar of de verdienste van zijn dichterschap werkelijk gezien wordt is de vraag. Persoonlijk heeft hij voor het isolement gekozen, maar daarin hoeft men zijn werk niet te laten staan. (Jan van der Vegt, Bzzlletin 89, oktober 1981, blz. 19)
• Of ik het laatste deel van Geheim Dagboek heb gelezen? Nee, denkt u dat mijn goede naam daarin wordt geschaad? U maakt mij bevreesd. Ik kom er, hoop ik, toch niet als een soort losbol in naar voren? Denkt u dat het tevergeefs is geweest, dat ik altijd zo mijn best heb gedaan me als een brave dominee voor te doen? (Gerrit Komrij, De buitenkant, blz. 190)
• En hoe zit het met geestelijke arbeid? Denken is ook inspannend. De Zeeuwse schrijver Hans Warren bij voorbeeld klaagt in een interview dat hij tijdens het dichten 'verschrikkelijk transpireert'. 'Alles brandt' dan en 'na afloop' is hij 'doodmoe'. Zelf ben ik ook wel moe na het schrijven van een stukje, zij het niet in hoofd of handen, maar in mijn voeten, dat komt door het ijsberen. (Midas Dekkers, Mens annex dier, blz. 29)
• Ik herinner mij dat Hans Warren zijn eerste bundel De blonde Sybille wou noemen en dat de uitgever A.A.M. Stols zei: 'Bille, bille? Kan die meneer geen andere titel verzinnen voor zijn boekje?' (Hans van Straten, in: Ik herinner mij, blz. 167)
• Wie meer dan Warren past een klimopkrans?
  Hij raakt, na het verlaten van het rijm,
  steeds onuitwisbaarder aan het geheim
  van de vergankelijke ogenglans.
  (Jan Kal, Martinus Hans Warren (fragm.), in: Het schrijvershuis, bz. 21)
• Je moet wel op een mesjokke manier in de kleine geest van Warren geïnteresseerd zijn om deel na deel te blijven lezen. Hij is geen denker, heeft geen lumineuze of gekke invallen, en is totaal gespeend van humor. Dat laatste is wel het ergste. Hij zit daar maar in het Zeeuwse Kloetinge, verschanst in zijn werkkamer, waar hij verbitterd over zijn gezin en over het gebrek aan literaire erkenning schrijft. (Gerrit Jan Zwier, Dagboek van een provinciaal, blz. 175, 11 februari 1993)
• Wat betreft de plaats die Warren in onze literatuur inneemt, is de kritiek het eens: Warren heeft geen plaats, hij is klassiek in de ruimste zin van het woord en toch van nu, hij schrijft on-Nederlandse poëzie, hij valt overal buiten en hijzelf blijkt best tevreden met die postie. (Tom Lanoye, De Morgen, 30-10-1981)
• Al zijn nevenactiviteiten, onder meer als schrijver van het minst geheime dagboek van Nederland, hebben enigszins het zicht ontnomen op het dichterschap van Hans Warren. (Arjan Peters, Volkskrant, 20-12-2001)
• Lees het nieuwste deel van Hans Warrens Geheim Dagboek en vraag me opnieuw af wat me zo in dat werk boeit. Waarschijnlijk toch in de eerste plaats de belangstelling van de ene dagboekschrijver voor de andere. Daarbij komt de, gedeeltelijke, identificatie. Ook een dichter die ver van de culturele centra, voor zover je daar in Nederland van kunt spreken, ergens in de provincie woont. Zijn verzorgde stijl, zijn gevoel voor schoonheid, de natuur en de klassieken, boeien me. Er klinkt in zijn dagboeken soms een soort melancholie door die mij raakt. Aan de andere kant staan er veel details in over zijn liefdesleven die mij niets zeggen, of onbenulligheden als het bewonderen van een drol, maar dat neem ik bij al het moois op de koop toe. (Kees Klok, Idioten ontloop je nergens, blz. 35/36)

Mijn favoriete citaat

Hoe steek ik in elkaar, hoe werd ik opgevoed?
Helemaal niet, geloof ik.
Mijn ouders hebben een kind gekregen en dat is groot geworden,
maar ze wisten er niet veel mee te beginnen.
Ze gaven het te eten en te drinken en lieten het onderricht geven.
Verder moest het zelf maar zien.
(Hans Warren, Geheim dagboek 1973 - 1975, 10 april 1973 - blz. 43)

 

Naar een overzicht van citaten van Hans Warren

Uit mijn weblog

19 Oktober 2005

Vandaag wilde ik graag eens gaan kijken op het Pykeswegje in Goes, waar Hans Warren vele jaren gewoond heeft. Uit de dagboeken krijg je de indruk dat het een zeer afgelegen woning op het Zeeuwse platteland is, maar dat pakte wat anders uit. De tijd en de nieuwbouwplannen van Goes hebben dat beeld achterhaald. Een nieuwbouwwijk ligt nu enkele tientallen meters van het Pykeswegje af. Sterker nog: het wegje loopt nu dood tegen de nieuwbouw aan. Het huis zelf is verkocht en wordt momenteel duchtig verbouwd. Alleen de stenen palen aan de weg met daarop de naam welgelegen ('welge' op de ene paal en 'legen' op de andere) zijn waarschijnlijk nog hetzelfde als een aantal jaren geleden. Toch maar wat foto's gemaakt, want anders was de onderneming helemaal voor niets geweest:

Detail van de kaart van Goes. Links onderin op de grens van licht- en donkergroen het Pykeswegje. Ik denk dat het oranje stukje bebouwing Pykeswegje 3 is en dat Pykeswegje 1 er niet eens op staat.	Het Pykeswegje gezien vanaf de ingang van Pykeswegje 1.	Commentaar overbodig.

 

Er wordt druk getimmerd en gemetseld. Ongetwijfeld in opdracht van de nieuwe bewoner.	Dit had ik kunnen zien als ik een maand of twee/drie eerder geweest was.

In zijn 'Geheim dagboek 1996-1998' schrijft Warren zelf ook over het oprukken van de bebouwing van Goes: 'Het ligt nog steeds mooi, hoezeer Goes ook nadert' (blz. 19, 04-02-1996) en 'De bebouwing van Goes-Overzuid is griezelig dichtbij, nog maar één mager boomgaardje scheidt de woonwijk van ons erf.' (blz. 26, 27-02-1996)

22 oktober 2009

De 'Geheime dagboeken' van Hans Warren laten je zijn leven volgen gedurende een jaar of vijftig. Alleen daarom al is het een uniek document. Als je de boeken voor je legt, zie je ook aan de foto's op de omslag dat leven vorderen:

23 juli 2010

De Algemene Begraafplaats in Borssele ligt midden in het dorpje aan de Oostsingel. Een statig hek met daarachter een pad tussen hoge bomen. Het voorste gedeelte van de begraafplaats laat alleen kale grasveldjes zien. Nog niet gebruikt, of alweer geruimd. Links achteraan liggen oudere graven met betonnen zerken die doen denken aan de begraafplaatsen in het noorden van het land. We keken nog even of er hier ook grafpoëzie voorkomt, maar dat hebben we niet gevonden. Rechts achteraan liggen de nieuwere graven. In vak L, nummer 128a ligt Hans Warren. Ik wist het nummer, maar een vakindeling hebben we nergens gevonden. Als je één keer een foto van dit graf gezien hebt, dan kan het niet missen. Het is zowat het enige graf zonder staande steen én het valt op door de grote witte grafsteen met rechts vooraan een zwarte steen met de tekst 'Hans Warren Dichter'. Sober, maar heel mooi.

We reden Borssele uit en kwamen bij de dijk langs de Westerschelde. Op deze dijk stond het geboortehuis van Hans Warren. Zijn vader was waterbouwkundig ingenieur en had de zorg over de Calamiteuze Polder Borssele. Ze woonden in een huis op de dijk (Zeedijk 323). We waren op die Zeedijk. Bij een dijkverzwaring is het huis afgebroken, maar deze plek zou het geweest kunnen zijn. Schapen op de dijk, een stenen trap over de dijk. Twee Duitsers op een bankje onderaan de dijk en veel, heel veel schepen op de Schelde.

 

Bronnen o.a.

• Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
• Bzzlletin (oktober 1981)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1982)
• Het land der letteren, Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (1986)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Hans Warren, Het dagboek als kunstvorm (1987)
• Prisma van de pseudoniemen (1992)
• Volkskrant (15-03-1993)
• Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Spectrum encyclopedie (1997)
• Encarta '98 (1997)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)
• Behoudens deze steen. Een gids langs schrijversgraven in Nederland en Vlaanderen (2004)
• Website van de Koninklijke Bibliotheek (februari 2022)