• Home
• Bibliografieën
• Citaten
• Weblog
• Raban

• Profiel
• Werk
• Prijzen
• Opmerkingen
• Anderen over
• Citaat
• Bronnen

Anton de Kom

Profiel

Achternaam: de Kom
Roepnaam: Anton
Voornamen: Cornelis Gerard Anton
Geboren: 22-02-1898
Te: Paramaribo
Overleden: 24-04-1945
Te: Sandbostel (concentratiekamp bij Bevern über Bremervörde, Duitsland)

Pseudoniem(en): A. de Kom gebruikte de pseudoniemen Adek en Adekom.

Werk

Poëzie

• Strijden ga ik (1969)
• Gedichten en teksten van Anton de Kom (1981)
• Teksten en gedichten (herdruk van 'Gedichten en teksten van Anton de Kom') (1981)

Proza

• Ons bloed is rood (ongepubliceerd)

Voor kinderen:

• Anangsieh Tories: Verhalen van de spin uit Suriname (2022)

Overige non-fictie

• Wij slaven van Suriname (1934)
• Gedichten en teksten van Anton de Kom (1981)
• Teksten en gedichten (herdruk van 'Gedichten en teksten van Anton de Kom') (1981)

Drukgeschiedenis 'Wij slaven van Suriname'

• 1e druk 1934
• 2e druk 1971 (ongecensureerde uitgave, voorwoord van Judith de Kom)
• 3e druk 1981
• 4e druk 1984
• 5e druk 1986
• 6e druk 1988
• 7e druk 1990
• 8e druk 1991
• 9e druk 1999
• 10e druk 2001 (voorwoord van John Jansen van Galen)
• 11e druk 2003
• 12e druk 2009
• 13e druk 2017
• 14e druk 2017
• 15e druk 2019
• 16e druk 2019
• 17e druk 2020
• 18e druk
• 19e druk
• 20e druk 2020
• 2022 (samengesteld door Henna Goudzand en Michiel van Kempen) (2022)
  

Vertalingen

Vertaald:

• Wir Sklaven von Suriname (Duitse vertaling van 'Wij slaven van Suriname' door Birgit Erdman) (1934)
• E. du Perron spande zich in voor een Franse vertaling van 'Wij slaven van Suriname'. Deze is nooit verschenen.
• 'Wij slaven van Suriname' verscheen in 1935 in Rusland.
• Augusta de Wit vertaalde 'Wij slaven van Suriname' in het Duits: Wir Sklaven von Surinam (1936)
• Nosotros, esclavos de Surinam (1981)
• We slaves of Surinam (vertaald door Arnold J. Pomerans, voorwoord van Richard Hart) (1987)
• We slaves of Suriname (Engelse vertaling van 'Wij slaven van Suriname' door David McKay) (2022)

Bloemlezingen

Tonen

Tijdschriften

• In de zomer van 1933 schreef De Kom vier artikelen over de situatie in Suriname voor 'De Tribune'.
• In 1934 publiceerde hij in het Amerikaanse 'The Negro Worker'.
• Anton de Kom publiceerde tijdens de Tweede Wereldoorlog in 'De Vonk'.
• Hij publiceerde in 'De Communistische Gids' en 'Links Richten'.
• Van zijn (ongepubliceerde) roman 'Ons bloed is rood' verscheen in 1983 een fragment in het tijdschrift 'Adek'.

Over Anton de Kom

• 'A. de Kom, zijn strijd en ideeën, samengest. door het Anton de Kom-Abraham Behr Instituut' (1989)
• 1 hoofdstuk: 'Tussen verbeelding en strijd (over Anton de Kom)' in 'De geest van Waraku. Kritieken over Surinaamse literatuur' van Michiel van Kempen (1993)
• Documentaire: 'Wij slaven van Suriname: Anton de Kom', gefilmd door Frank Zichem. De documentaire werd uitgezonden in 1999 en herhaald op 24-04-2006.
• Een hoofdstuk over Anton de Kom in 'Wandelaar onder de palmen. Opstellen over koloniale en postkoloniale literatuur' van M. van Kempen (2004)
• G. Spong, 'Bedreigde vrijheid : van slaven, hoeren, homo's, haatzaaiers, terroristen en de koran' (Anton de Kom-lezing 2008, met biografie en bibliografie van Anton de Kom) (2008)
• Het stadsdeel Amsterdam-Zuidoost heeft begin 2009 een lespakket laten maken over Anton de Kom. Het betreft een uitgebreide folder met vragen en opdrachten voor leerlingen en een dvd met een film over Anton de Kom.
• Alice Boots en Rob Woortman, 'Anton de Kom: biografie 1898-1945/1945-2009' (2009)
• Karin Amatmoekrim, 'De man van veel' (2013)
• Antonlogie: verhalen over het gedachtegoed van Anton de Kom (2021)
• Judith de Kom, 'Ik omhels je onafgebroken: brieven aan haar vader Anton de Kom en andere dierbaren' (opgetekend door Isa Does) (2024)

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• Anton de Kom wordt als romanfiguur in een bijrol opgevoerd in 'Sonny Boy' van Annejet van der Zijl (2004)
• 'Wij slaven van Suriname: in makkelijke taak', bewerking in eenvoudig Nederlands door Jet Doedel (2018)
• In juni 2020 is Anton de Kom opgenomen in de 'Canon van Nederland'.

Waardering

• In maart 1982 kreeg De Kom postuum van de Nederlandse regering het Verzetsherdenkingskruis.
• 'Wij slaven van Suriname' werd uitgeroepen tot Humberto NPO Radio 1 beste non-fictieboek van het jaar 2020'.

Biografische opmerkingen

• A. de Kom was de zoon van Adolf Damon de Kom en Judith Jacoba Dulder. Zijn vader was een kleine boer en gouddelver. Zijn vader werd als slaaf geboren.
• De naam De Kom is afgeleid van Mok, de naam van de plantage-eigenaar.
• Anton de Kom ging in Suriname naar de Mulo.
• Anton de Kom ging al op jonge leeftijd (hij was 22) als werkend passagier met de boot naar Nederland.
• Hij ging, nadat hij in militaire dienst was geweest, werken als assistent-accountant en later als vertegenwoordiger. Hij werd ontslagen, omdat hij te actief was in de politiek.
• Op 06-01-1926 trouwde hij met Petronella Catharina Borsboom. Ze kregen een dochter en drie zonen.
• In Nederland maakt hij kennis met nationalistische Indonesische studenten en met de internationale communistische beweging.
• Hij bleek een goed spreker te zijn en men zag hem daarom graag bij allerlei vergaderingen.
• Eind 1931 ging hij - omdat zijn moeder ziek was - met vrouw en kinderen terug naar Suriname.
• In Suriname richtte hij een adviesbureau op, waar hij arbeiders van alle rassen adviseerde om samen te werken om hun positie te verbeteren. Hij vond vooral gehoor onder de (uitgebuite) Javaanse contractarbeiders.
• Zijn activiteiten werden door de - koloniale - overheid als een bedreiging gezien en A. de Kom werd gearresteerd.
• De Surinamers kwamen in verzet tegen zijn arrestatie, demonstreerden bij de procureur-generaal en eisten de vrijlating van De Kom.
• De politie schoot op 07-02-1933 op de betogers en er vielen twee doden en tweeëntwintig gewonden.
• A. de Kom werd op 10-05-1933 Suriname uitgezet en hij reisde opnieuw naar Nederland.
• Mede vanwege de economische crisis kreeg hij geen werk. Hij moest leven van een uitkering.
• Hij woonde o.a. op Joh. Camphuysenstraat 296 in Den Haag.
• In Nederland bleef hij zich met 'de Surinaamse zaak' bezighouden. Hij sprak op vergaderingen en had contact met progressieve schrijvers.
• De Nederlandse Centrale Inlichtingen Dienst (CID) heeft in 1934 geprobeerd publicatie van 'Wij slaven van Suriname' te voorkomen. De Nederlandse regering vreesde negatieve gevolgen in Suriname als het boek zou verschijnen. Uiteindelijk verscheen het boek in gecensureerde vorm.
• Jef Last beweerde dat hij meegeschreven heeft aan 'Wij slaven van Suriname'. Waarschijnlijk heeft hij wel geholpen, maar is de definitieve tekst van De Kom zelf.
• Eind 1939 werd Anton de Kom - tegen zijn zin - opgenomen in een psychiatrische kliniek. Hij was overspannen en werd behandeld met slaapkuren en therapie.
• Tijdens de Tweede Wereldoorlog deed A. de Kom illegaal werk. Op 07-08-1944 werd hij gearresteerd. Via Vught, Oranienburg en Neuengamme kwam hij in concentratiekamp Sandborstel, waar hij op of omstreeks 24-04-1945 overleed aan tbc. Pas vijftien jaar later kreeg zijn vrouw te horen dat zijn stoffelijk overschot was geïdentificeerd.
• In 1960 is hij bijgezet op de erebegraafplaats in Loenen.
• In Suriname werd er na de oorlog over hem gezwegen. Ook door de nationalisten. Men vreesde, tijdens de Koude Oorlog, uitgemaakt te worden voor communist.
• In Paramaribo is de universiteit naar hem genoemd. Voor zijn voormalige woning in Paramaribo staat een klein monument. Het huis zelf is ernstig verwaarloosd. Er is in Paramaribo ook een straat naar hem genoemd.
• Op 24 november 1990 is op het Anton de Komplein in Amsterdam Zuidoost een plaquette onthuld.
• In april 2004 werd het plein bij het stadsdeelkantoor Amsterdam Zuidoost (Bijlmer) omgedoopt in het Anton de Komplein. Op 24 november 1990 was op dit plein al een plaquette onthuld.
• Bewoners van Amsterdam Zuidoost namen in 1999 het initiatief om een monument voor Anton de Kom op te richten. Het werd gemaakt door Jikke van Loon en op 24-04-2006 onthuld op het Anton de Komplein. Er was al direct veel kritiek op het beeld, het zou racistisch zijn. De Kom werd naar de mening van de tegenstanders met dit beeld als een lijfeigene, een slaaf, afgebeeld. Het beeld toont Anton de Kom met ontbloot bovenlijf, terwijl hij altijd het liefst als een heer, in een fraai pak en met hoed liep.
• Er is in Amsterdam ook een cultureel centrum naar hem genoemd.
• In Suriname heeft zijn portret een tijd op een bankbiljet gestaan.
• Eind 2008 werd een groot deel van zijn literaire nalatenschap teruggevonden.
• Voor de eerste druk van 'Wij slaven van Suriname werd recent € 145,00 gevraagd.
• Op 24-11-2022 werd er in De Nieuwe Kerk in Amsterdam een gedenksteen voor Anton de Kom onthuld.

Anderen over Anton de Kom

• Met WIJ SLAVEN VAN SURINAME heeft Anton de Kom getracht de geschiedenis van de slavernij zo duidelijk mogelijk weer te geven. Zijn boek is geworden een schreeuw om waarheid, recht en vooral begrip. (Erven de Kom, voorwoord 'Wij slaven van Suruiname', 2e druk)
• Het werk van De Kom, goed gedocumenteerd met materiaal uit archieven en bibliotheken, geeft voor het eerst een 'moderne' visie op de geschiedenis van Suriname, waarin armoede als onrechtvaardigheid en de noodzaak van sociale mobiliteit van de vroege slaven en koeliearbeiders voorop staat. (Ineke Phaf, Bzzlletin 143, februari 1987, blz., 10)
• Alleen voor overplaatsing naar de gevreesde buitencommando's hoefde De Kom niet bang te zijn: kleurlingen mochten het kamp onder geen beding verlaten, dit vanwege het risico dat ze in geval van ontsnapping Duitse vrouwen zouden verkrachten en het arische ras met hun bloed besmeuren. Medegevangenen zouden later vertellen hoe hij zelfs in het kamp nog bleef verhalen over de zoele, zinnenprikkelende schoonheid van zijn Switi Sranan. (Annejet van der Zijl, Sonny Boy, blz. 184)
• Zijn Nederlandse tijd is roerig. Als zwarte man wordt hij vaak behandeld als tweederangsburger. Zwarte artiesten worden geaccepteerd, maar een 'neger met praatjes' zoals De Kom, wordt niet gepruimd. (Louis Cornelisse, Trouw, 25-04-2006)
• In 1934 publiceerde Anton de Kom (1898-1945) 'Wij slaven van Suriname'. Dit boek is een aanklacht tegen het Nederlandse kolonialisme in Suriname en kent een turbulente geschiedenis. Voor het eerst werd de Surinaamse geschiedenis vanuit een antikoloniaal gezichtspunt en de optiek van de onderdrukten geschreven. Zwart zelfbewustzijn, zelfrespect en vertrouwen in proletarische eenheid zijn kernbegrippen in dit boek. (Hans Ramsoedh, internet)
• Anton de Kom, die in 1920 via Haïti met een schip naar Nederland was gekomen en hier onderzoek begon te doen naar de geschiedenis van Suriname. In 1933 keerde hij terug naar Paramaribo, gaf daar gehoor aan een droom waarin zijn overleden moeder tegen hem sprak, veroorzaakte vervolgens een volksopstand, werd door de koloniale overheid levenslang uit het land verbannen en publiceerde terug in Nederland Wij slaven van Suriname, een prachtig boek over de gruwelijke Surinaamse geschiedenis en over hoe je in een storm van tegenspoed toch overeind kunt blijven staan als een ongeknakte reus. Anton zelf had het goede voorbeeld gegeven: hij was altijd fantastisch gekleed, in prachtige pakken met bloemencorsages. En hij schreef niet alleen, hij danste ook. Beter dan Fred Astaire, zeiden mensen die hem in actie hadden gezien. (Raoul de Jong, Boto banja, blz. 7/8)

Mijn favoriete citaat

Geen beter middel om het minderwaardigheidsgevoel bij een ras aan te kweken,
dan geschiedenisonderwijs
waarbij uitsluitend de zonen van een ander volk worden genoemd en geprezen.
(A. de Kom in 1934, geciteerd in HN, 21-03-1992)

Bronnen o.a.

• Voorwoord 'Wij slaven van Suriname' (1971)
• Trouw (25-04-2006)
• Parool (21-10-2009)
• Volkskrant (04-12-2009)
• NRC (11-10-2013)
• Website van de Koninklijke Bibliotheek (november 2022)