
Achternaam: Ligthart
Voornaam: Jan
Doopnamen: Gerard Jan
Geboren: 11-01-1859
Te: Amsterdam
Overleden: 16-02-1916
Te: Laag Soeren

Pseudoniem(en): Voor zover mij bekend
heeft Jan Ligthart niet onder pseudoniem gepubliceerd.

Voor tweedehands boeken |
Ook van Jan Ligthart |
Raban Internet Antiquariaat |
Klik
hier ! |

Werk:
Proza:
- Jeugdherinneringen (1911)
- In Zweden (1916)
- In de lente des levens (1916)
- Gedachten van Jan Ligthart (Verzameld door R.M. Ligthart-Lion
Cachet) (1918)
Voor kinderen:
- Een zomervacantie bij de grenzen (1903)
- Het boek van Piet van Dam (bewerking van 'Dicht bij huis')
(1912)
 |
 |
 |
Jeugdherinneringen
14e druk, 1953 |
Foto in 'Jeugdherinneringen' |
AO over Jan Ligthart 9 jan 1959
(de tekenaar kent zo te zien
de foto uit 'Jeugdherinneringen') |
Schoolboeken:
- De wereld in (8 delen) (met H. Scheepstra) (1898-1902)
- Op de fiets door Nederland: aardrijkskundig leesboek voor
de lagere school (4 delen) (met A.F. Cremer) (1901/1902)
- Dicht bij huis (met H. Scheepstra) (1902/1903)
- Nog bij moeder (4 delen) (met H. Scheepstra) (1904/1905)
- Blond en bruin (4 delen) 1904/1906)
- Van planten en dieren (4 delen) (met H. Scheepstra) (1904/1907)
- Het volle leven. Handleiding voor het zaakonderwijs in de
eerste schooljaren (4 delen) (met H. Scheepstra en W. Walstra)
(1905/1909)
- De wereld in II (4 delen) (met H. Scheepstra) (1906)
- Het boek van Ot en Sien (met H. Scheepstra) (1906)
- Leesplankje bij Hoogeveens leesmethode (1906)
- Pim en Mien (4 delen) (met H. Scheepstra) (1907/1908)
- Samen op reis (5 delen) (met A.F. Cremer en R. Noordhoff)
(1907/1909)
- Leesboekjes bij Hoogeveens leesplankje, verbeterde leesmethode
(6 delen) (met M.B. Hoogeveen en H. Scheepstra) (1909/1910)
- Het prentenboek van Ot en Sien (met H. Scheepstra) (1909)
- Kaart en landschap (3 delen) (met A.F. Cremer en R. Noordhoff)
(1907/1909) (1909/1910)
- Weet je den weg? Vragenboekje bij "Samen op reis"
(met A.F. Cremer en R. Noordhoff) (1909/1910)
- Zonder fouten (6 delen) (met H. Scheepstra) (1909/1910)
- Buurkinderen (4 delen) (met H. Scheepstra) (1911/1912)
- Ot en Sien voor de scholen in Nederlansch Oost-Indië
(4 delen) (met H. Scheepstra) (1911/1912)
- Pim en Mien voor de scholen in Nederlansch Oost-Indië
(4 delen) (met H. Scheepstra) (1911/1913)
- Wolters' leesboeken voor Zuid-Afrika (1914)
- Wolters' taalboek voor Zuid-Afrika (1914)
- Ver van huis (2 delen) (met H. Scheepstra) (1920)
Toneel:
Vertalingen:
Vertaald
- 'Toch timmerhout' is in het Duits vertaald.
- 'Over opvoeding I' en 'Over opvoeding II' werden in het Zweeds
en Deens vertaald.
- 'Nog bij moeder' werd in het Duits vertaald ('Noch bei Mutter',
1908)
Essays/brochures:
- Letterkundige studiën. De kleine Johannes, eerste deel
door Frederik van Eeden (1902)
- Het paraphraseeren. Een toelichting in het bizonder voor
examencandidaten (1906)
- Over opvoeding I (1907)
- Over opvoeding II (1908)
- Vrijheid en discipline in de opvoeding (1909)
- Nederlandse Taal. Vereenvoudiging van het volksonderwijs
in Nederlandse taalvormen (1911)
- Verspreide opstellen (2 delen) (1917)
Bloemlezingen:
'Gebloemleesd'
Poëzie:
- 1 liedtekst: 'Levenslied' in 'Tekstboek van de Nederlandsche
Vereeniging voor den Volkszang' (4e druk, 1937)
- 3 gedichten in 'De Nederlandse kinderpoëzie in 1000
en enige gedichten', samengesteld door Gerrit Komrij (2007)
Proza:
- 11 citaten in 'Eenvoudige Wijsheid voor Jong en Oud', verzameld
en gerangschikt door W. Hoogenboom en A.S. Moerman (z.j.):
- 2 citaten in 'mini zeer. aforismen en citaten van moderne
vlaamse en nederlandse auteurs', verzameld door Gerd de Ley (1969)
- Werk van Jan Ligthart in 'Meesterschap en moederschap. Teksten
van Jan Ligthart en tijdgenoten als onderwerp van vrouwenstudies-pedagogiek,
S. van Oenen (1990)
Tijdschriften:
- Jan Ligthart publiceerde van 1890 tot 1896 in 'Onder één
dak'.
- Jan Ligthart stichtte in 1897 samen met E. Heians en C.F.A.
Zernike 'Oud en nieuw', waarin hij tot 1900 publiceerde.
- Jan Ligthart was redacteur van 'School en leven. Weekblad
voor opvoeding en onderwijs in school en huisgezin', waarin hij
van 1899 tot 1916 publiceerde.
- Jan Ligthart publiceerde verder in 'Schoolblad', 'Sociaal
Weekblad', 'Van alle tijden'.
Diversen: (Zonder
een schijn van volledigheid)
- E. Peeters, 'Jan Ligthart et son oeuvre' (1907)
- R. Casimir, 'Jan Lighthart herdacht, schetsen over zijn leven
en werk' (1916)
- R. Casimir, 'Uit het leven en werken van Jan Ligthart' (1919)
- J.W.L. Gunning en Marie Gunning-van de Wal, 'Jan Ligthart,
sa vie et don oeuvre, avec une anthologie de ses écrits'
(Proefschrift) (1923)
- Edward Peeters, 'Een Nederlandse Pestalozzi' (1926)
- A.M. Mayer, 'Die Methode des holläElementarlehrers Jan
Ligthart' (1957)
- H. Nieuwenhuis, 'Jan Ligthart' (AO-reeks 742, 09-01-1959)
- 'Herdenkingsnummer Jan Ligthart, Vernieuwing van opvoeding
en onderwijs 1959-1916' (1959)
- Een bijdrage over Jan Ligthart in 'Lexicon van de jeugdliteratuur'
door Jacques Vos (september 1982)
- J.A. Niemeijer, 'Kijk Ot en Sien, een klassieker in de Nederlandse
jeugdliteratuur' (1991)
- Barbara C. de Jong, 'Jan Ligthart (1859-1916), een schoolmeester-pedagoog
uit de Schilderswijk' (proefschrift) (1996)
- Jan A. Niemeijer, 'Kijk, Ot en Sien. Een klassieker in de
Nederlandse jeugdliteratuur' (1996)
- Een hoofdstuk over Jan Ligthart in Hans Heesen & Harry
Jansen, 'Pen in ruste. Schrijversgraven in Midden-Nederland'
(2001)
- Carl Doeke Eisma, 'Meester Ligthart, 'Wim, Zus, Jet' en al
die andere kinderen' (2002)
- Er bestaat een Jan Ligthart Genootschap (zie 'links').

Opmerkingen:
- Jan Ligthart was de zoon van Cornelis Ligthart (kruidenier
en bediende) en Anna van Spall. Jan Ligthart werd geboren in
Amsterdam, op Prinsengracht 68.
- Jan Ligthart groeide op in de Jordaan in Amsterdam in een
gezin met vijf kinderen. Het gezin had het niet breed, want zijn
vader leed aan epilepsie en werd daardoor vaak ontslagen.
- Jan Ligthart werd in 1871 (toen hij twaalf jaar was) kwekeling
op de school van de Bijzondere School van de Afgescheiden Gemeente
aan de Bloemgracht. Een paar jaar later ging hij naar de stadschool
nr. 14 van meester Mitze (Jodenbreestraat). Het feit dat hij
kwekeling werd had ook te maken met zijn zwakke gezondheid, waardoor
hij geen zware lichamelijke arbeid kon verrichten.
- Op deze school leerde hij Rachel Marie Lion Cachet kennen,
met wie hij op 13-12-1886 zou trouwen. Zij kregen drie kinderen
(Elizabeth, Marie en Jan). Hun zoon Jan overleed toen hij negen
jaar was aan bloedvergiftiging.
- Op deze school nr. 14, waar voornamelijk arme joodse kinderen
naar school gingen, maakte Ligthart veel sociale ellende mee.
- Jan Ligtharts kijk op onderwijs en opvoeding paste in 'De
Nieuwe Schoolbeweging' van het begin van de twintigste eeuw.
Het kind werd centraal gesteld, leerlingen werden actief, totaliteitsonderwijs
(geen scheiding tussen de verschillende vakken) en niet uitlsuitend
aandacht voor kennis. Hierbij hoorden ook zijn vertel-wandplaten,
gerekend door Cornelis Jetses. Uit deze platen spreekt een samenhang
tussen landshcap, mens en dier.
- Jan Ligthart was vanaf 1885 hoofdonderwijzer van de lagere
school in de Tullinghstraat van Den Haag, in de Schilderswijk.
Hij bleef hier tot zijn dood werken. Tijdens vergaderingen gaf
hij al zijn personeel stemrecht. Dit strookte niet met de landelijke
schoolverordeningen, waarin stond dat het personeel verplicht
was alle bevelen van het hoofd op te volgen.
- Jan Ligthart werd in Den Haag actief in het NOG (Nederlandsch
Onderwijzers Genootschap). Hij was secretaris van de afdeling
in Den Haag en later (vanaf 1894) vice-voorzitter van het landelijk
hoofdbestuur. In dit hoofdbestuur zette hij zich in voor een
pensioenregeling, hogere salarissen en voor het vraagstuk van
de 'baldadigheid van de jeugd'.
- Jan Ligthart was vegetariër en geheelonthouder.
- Jan Ligthart is o.a. bekend geworden door 'Het volle leven',
een methode van het zaakonderwijs en natuurlijk door de schoolboekjes
'Ot en Sien'. Hij stond ook aan de wieg van het leesplankje (Aap-noot-mies).
Bij het schrijven van methodes werkte hij veel samen met H. Scheepstra.
In feite werd bijvoorbeeld 'Ot en Sien' vrijwel volledig door
Scheepstra geschreven en beperkte de arbeid van Ligthart zich
tot het uitzetten van de structuur. Zijn naam op het werk moest
ouders duidelijk te maken dat het pedagogisch verantwoord was.
Overigens heetten de 'Ot en Sien' boeken oorspronkelijk 'Nog
bij moeder'.
- Jan Ligthart werkte hard, maar was ook somber en depressief.
Hij had hartklachten en was vaak extreem vermoeid. Na zijn veertigste
was hij met enige regelmaat overspannen. Hij trok zich dan met
zijn vrouw enkele maanden terug in een pension in Het Gooi of
in Gelderland.
- Zijn praktische onderwijsvernieuwingen brachten Europese
en Amerikaanse onderwijsvernieuwers er toe een bezoek aan zijn
school te brengen. O.a. Maria Montessori, A. Ferrière
en E. Key hebben zijn school bezocht. Op uitnodiging van Stockholmse
schooldirecteuren maakte hij een rondreis door Zweden en Denemarken,
waarbij hij lezingen hield over zijn methodiek voor het zaakonderwijs.
In 1914 maakte hij zo'n tweede reis, waarbij hij ook lezingen
hield in Noorwegen.
- Ook koningin Wilhelmina bezocht (incognito) zijn school en
vroeg hem het onderwijs voor prinses Juliana te verzorgen. Hij
was hiervoor zelf te vermoeid en liet dit over aan één
van zijn onderwijzeressen.
- Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd zijn school gebruikt
om soldaten in te huisvesten. Ziek en depressief ging hij met
zijn vrouw naar een pension in Laag Soeren (Geneeskundige Badinrichting
Bethesda).
- Tijdens een wandeling op een stormachtige dag kwam hij in
het Apeldoorns Kanaal terecht en verdronk. Een passerende schipper
probeerde hem te redden, maar kwam te laat (volgens het verhaal
had deze schipper Ligthart zo snel uit het water, dat zijn baard
nog droog was). Er is wel gesuggereerd (o.a. door J.L. Heldring)
dat het zelfmoord geweest zou zijn en gezien zijn depressiviteit
is dat geen vreemde gedachte.
- Jan Ligthart werd op 18-02-1916 begraven op de Oude Algemene
Begraafplaats aan de Harderwijkerweg in Dieren (graf OD-NG-1120).
Op zijn steen van Zweeds graniet staat: 'De heele opvoeding
is een kwestie van liefde geduld en wijsheid en de twee laatste
groeien waar de eerste heerscht.'

Anderen over Jan Ligthart:
- Jan Ligthart is dieper, intenser kind geweest,
dan andere kinderen. Meer kind in alles, wat een kinderhart ook
nu nog vreugde en leed verschaft: het schoolleven, de verjaring
van zijn schooljuffrouw, het huiselijk leven met zijn feestdagen
en spel, met zijn kleine opdrachten en belooningen in den vorm
van gebroken koekjes; het straatleven en het plagen van onvriednelijke
menschen, het helpen van angstige moeders, wier kind is zoek
geraakt. Kind ook in zijn belangstelling voor eenvoudige technieken,
zooals hij die zag bij de bedrijven op de gracht. Maar meer kind
ook in de fijnere, soms door volwassenen nauw opgemerkte terugwerking
op levensomstandigheden en invloeden van buiten. En meer dan
gewoon kind in de getrouwheid, waarmee hij de aandoeningen casthield,
die zijn teer gemoed konden bewegen. (R. Casimir, voorwoord in
Jan Ligtharts 'Jeugdherinneringen', 14e druk, 1953, blz. IX)
- Ligthart wist dat een kind niet uitsluitend goede eigenschappen
bezit. De opvoeder moet er echter voor waken een beroep te doen
op de slechte eigenschappen, het komt op de ontwikkeling van
de goede eigenschappen aan. (Jacques Vos, Lexicon jeugdliteratuur,
september 1982)
- Hij was zich vanaf het begin van de jaren negentig bewust
van het klassekarakter van het lager onderwijs. Hij was van mening
dat de schoolboeken en de methodiek nauwelijks aansloten bij
de praktische behoeften van het arbeiderskind. Dit arbeiderskind
ging, ongeacht het feit of het alle klassen van de lagere school
had doorlopen, met zijn twaalfde jaar van school 'om te gaan
werken bij een baas'. Ligthart vond dat de lagere school over
de breedte van alle vakken een teveel aan leerstof bood, waaraan
deze kinderen weinig of niets hadden. De curriculum-eisen waren
vooral afgestemd op kinderen die naar de Hoogere Burger School
of het gymnasium zouden gaan. (Barbara de Jong, BWSA 7, 1998)
- Ligthart is nog steeds interessant, omdat hij in de eerste
plaats een "intuïtieve" pedagoog was. Met andere
woorden; hij gaat nooit uit van pasklare antwoorden en zet je
zelf ook aan het denken. In zijn werk straalt altijd het vertrouwen
door in kinderen en zijn kritische kijk op de volwassen opvoeders
en met name de "wetenschappelijke" opvoeders. Omdat
hij gevoel voor humor had, is het altijd de moeite waard om iets
van hem te lezen. (Hans v.d. Broek, website)

Mijn favoriete citaat:
't Ging onder de jongens ruw genoeg toe. Zelden werd er een
bij zijn gewonen naam aangesproken. Ieder had een karakteriseerenden
bijnaam, een scheldnaam, die een zijner ondeugden of gebreken
signaleerde, doch waarnaar hij niettemin gewoon luisterde. Dat
hoorde je niet eens meer. De een heette, echt, Theodorus. Dat
wil zeggen: Gave Gods. Maar, gesteld dat de anderen die beteekenis
geweten hadden, wie hunner had in dezen kameraad een Gave Gods
geëerd? De jongens zagen in hem heel wat anders en benoemden
hem daarnaar. En dat vond hij tenslotte heel best. (Jan Ligthart,
Jeugdherinneringen, blz. 73/74)

Links:
Terug naar de eerste pagina /homepage
Citaten zoeken op trefwoord
Overzicht van trefwoorden
Citaten zoeken op auteur
Overzicht van auteurs
Overzicht van bibliografieën
Andere interessante internet-bladzijden
Vanaf 12-11-2006
Bronnen o.a.:
- H. Nieuwenhuis, Jan Ligthart (AO, 09-01-1959)
- Lexicon van de jeugdliteratuur (september 1982)
- Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1983)
- Hun laatste rustplaats (1985)
- Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot? (1997)
- Hans Heesen & Harry Jansen, Pen in ruste. Schrijversgraven
in Midden-Nederland (2001)
- Div. internet (zie 'Links')
©2007 Mats
Beek, Veenendaal