Achternaam: Ligthart

Voornaam: Jan

Doopnamen: Gerard Jan

Geboren: 11-01-1859

Te: Amsterdam

Overleden: 16-02-1916

Te: Laag Soeren

Pseudoniem(en): Voor zover mij bekend heeft Jan Ligthart niet onder pseudoniem gepubliceerd.

Werk:

Proza:

• Jeugdherinneringen (1911)
• In Zweden (1916)
• In de lente des levens (1916)
• Gedachten van Jan Ligthart (Verzameld door R.M. Ligthart-Lion Cachet) (1918)

Voor kinderen:

• Een zomervacantie bij de grenzen (1903)
• Het boek van Piet van Dam (bewerking van 'Dicht bij huis') (1912)

Jeugdherinneringen 14e druk, 1953	Foto in 'Jeugdherinneringen'	AO over Jan Ligthart 9 jan 1959 (de tekenaar kent zo te zien de foto uit 'Jeugdherinneringen')

Schoolboeken:

• De wereld in (8 delen) (met H. Scheepstra) (1898-1902)
• Op de fiets door Nederland: aardrijkskundig leesboek voor de lagere school (4 delen) (met A.F. Cremer) (1901/1902)
• Dicht bij huis (met H. Scheepstra) (1902/1903)
• Nog bij moeder (4 delen) (met H. Scheepstra) (1904/1905)
• Blond en bruin (4 delen) 1904/1906)
• Van planten en dieren (4 delen) (met H. Scheepstra) (1904/1907)
• Het volle leven. Handleiding voor het zaakonderwijs in de eerste schooljaren (4 delen) (met H. Scheepstra en W. Walstra) (1905/1909)
• De wereld in II (4 delen) (met H. Scheepstra) (1906)
• Het boek van Ot en Sien (met H. Scheepstra) (1906)
• Leesplankje bij Hoogeveens leesmethode (1906)
• Pim en Mien (4 delen) (met H. Scheepstra) (1907/1908)
• Samen op reis (5 delen) (met A.F. Cremer en R. Noordhoff) (1907/1909)
• Leesboekjes bij Hoogeveens leesplankje, verbeterde leesmethode (6 delen) (met M.B. Hoogeveen en H. Scheepstra) (1909/1910)
• Het prentenboek van Ot en Sien (met H. Scheepstra) (1909)
• Kaart en landschap (3 delen) (met A.F. Cremer en R. Noordhoff) (1907/1909) (1909/1910)
• Weet je den weg? Vragenboekje bij "Samen op reis" (met A.F. Cremer en R. Noordhoff) (1909/1910)
• Zonder fouten (6 delen) (met H. Scheepstra) (1909/1910)
• Buurkinderen (4 delen) (met H. Scheepstra) (1911/1912)
• Ot en Sien voor de scholen in Nederlansch Oost-Indië (4 delen) (met H. Scheepstra) (1911/1912)
• Pim en Mien voor de scholen in Nederlansch Oost-Indië (4 delen) (met H. Scheepstra) (1911/1913)
• Wolters' leesboeken voor Zuid-Afrika (1914)
• Wolters' taalboek voor Zuid-Afrika (1914)
• Ver van huis (2 delen) (met H. Scheepstra) (1920)
  
  

Toneel:

• Toch timmerhout (1897)
  

Vertalingen:

Vertaald

• 'Toch timmerhout' is in het Duits vertaald.
• 'Over opvoeding I' en 'Over opvoeding II' werden in het Zweeds en Deens vertaald.
• 'Nog bij moeder' werd in het Duits vertaald ('Noch bei Mutter', 1908)
  

Essays/brochures:

• Letterkundige studiën. De kleine Johannes, eerste deel door Frederik van Eeden (1902)
• Het paraphraseeren. Een toelichting in het bizonder voor examencandidaten (1906)
• Over opvoeding I (1907)
• Over opvoeding II (1908)
• Vrijheid en discipline in de opvoeding (1909)
• Nederlandse Taal. Vereenvoudiging van het volksonderwijs in Nederlandse taalvormen (1911)
• Verspreide opstellen (2 delen) (1917)
  
  

Bloemlezingen:

'Gebloemleesd'

Poëzie:

• 1 liedtekst: 'Levenslied' in 'Tekstboek van de Nederlandsche Vereeniging voor den Volkszang' (4e druk, 1937)
• 3 gedichten in 'De Nederlandse kinderpoëzie in 1000 en enige gedichten', samengesteld door Gerrit Komrij (2007)

Proza:

• 11 citaten in 'Eenvoudige Wijsheid voor Jong en Oud', verzameld en gerangschikt door W. Hoogenboom en A.S. Moerman (z.j.):
• 2 citaten in 'mini zeer. aforismen en citaten van moderne vlaamse en nederlandse auteurs', verzameld door Gerd de Ley (1969)
• Werk van Jan Ligthart in 'Meesterschap en moederschap. Teksten van Jan Ligthart en tijdgenoten als onderwerp van vrouwenstudies-pedagogiek, S. van Oenen (1990)

Tijdschriften:

• Jan Ligthart publiceerde van 1890 tot 1896 in 'Onder één dak'.
• Jan Ligthart stichtte in 1897 samen met E. Heians en C.F.A. Zernike 'Oud en nieuw', waarin hij tot 1900 publiceerde.
• Jan Ligthart was redacteur van 'School en leven. Weekblad voor opvoeding en onderwijs in school en huisgezin', waarin hij van 1899 tot 1916 publiceerde.
• Jan Ligthart publiceerde verder in 'Schoolblad', 'Sociaal Weekblad', 'Van alle tijden'.
  

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• E. Peeters, 'Jan Ligthart et son oeuvre' (1907)
• R. Casimir, 'Jan Lighthart herdacht, schetsen over zijn leven en werk' (1916)
• R. Casimir, 'Uit het leven en werken van Jan Ligthart' (1919)
• J.W.L. Gunning en Marie Gunning-van de Wal, 'Jan Ligthart, sa vie et don oeuvre, avec une anthologie de ses écrits' (Proefschrift) (1923)
• Edward Peeters, 'Een Nederlandse Pestalozzi' (1926)
• A.M. Mayer, 'Die Methode des holläElementarlehrers Jan Ligthart' (1957)
• H. Nieuwenhuis, 'Jan Ligthart' (AO-reeks 742, 09-01-1959)
• 'Herdenkingsnummer Jan Ligthart, Vernieuwing van opvoeding en onderwijs 1959-1916' (1959)
• Een bijdrage over Jan Ligthart in 'Lexicon van de jeugdliteratuur' door Jacques Vos (september 1982)
• J.A. Niemeijer, 'Kijk Ot en Sien, een klassieker in de Nederlandse jeugdliteratuur' (1991)
• Barbara C. de Jong, 'Jan Ligthart (1859-1916), een schoolmeester-pedagoog uit de Schilderswijk' (proefschrift) (1996)
• Jan A. Niemeijer, 'Kijk, Ot en Sien. Een klassieker in de Nederlandse jeugdliteratuur' (1996)
• Een hoofdstuk over Jan Ligthart in Hans Heesen & Harry Jansen, 'Pen in ruste. Schrijversgraven in Midden-Nederland' (2001)
• Carl Doeke Eisma, 'Meester Ligthart, 'Wim, Zus, Jet' en al die andere kinderen' (2002)
• Er bestaat een Jan Ligthart Genootschap (zie 'links').
  

Opmerkingen:

• Jan Ligthart was de zoon van Cornelis Ligthart (kruidenier en bediende) en Anna van Spall. Jan Ligthart werd geboren in Amsterdam, op Prinsengracht 68.
• Jan Ligthart groeide op in de Jordaan in Amsterdam in een gezin met vijf kinderen. Het gezin had het niet breed, want zijn vader leed aan epilepsie en werd daardoor vaak ontslagen.
• Jan Ligthart werd in 1871 (toen hij twaalf jaar was) kwekeling op de school van de Bijzondere School van de Afgescheiden Gemeente aan de Bloemgracht. Een paar jaar later ging hij naar de stadschool nr. 14 van meester Mitze (Jodenbreestraat). Het feit dat hij kwekeling werd had ook te maken met zijn zwakke gezondheid, waardoor hij geen zware lichamelijke arbeid kon verrichten.
• Op deze school leerde hij Rachel Marie Lion Cachet kennen, met wie hij op 13-12-1886 zou trouwen. Zij kregen drie kinderen (Elizabeth, Marie en Jan). Hun zoon Jan overleed toen hij negen jaar was aan bloedvergiftiging.
• Op deze school nr. 14, waar voornamelijk arme joodse kinderen naar school gingen, maakte Ligthart veel sociale ellende mee.
• Jan Ligtharts kijk op onderwijs en opvoeding paste in 'De Nieuwe Schoolbeweging' van het begin van de twintigste eeuw. Het kind werd centraal gesteld, leerlingen werden actief, totaliteitsonderwijs (geen scheiding tussen de verschillende vakken) en niet uitlsuitend aandacht voor kennis. Hierbij hoorden ook zijn vertel-wandplaten, gerekend door Cornelis Jetses. Uit deze platen spreekt een samenhang tussen landshcap, mens en dier.
• Jan Ligthart was vanaf 1885 hoofdonderwijzer van de lagere school in de Tullinghstraat van Den Haag, in de Schilderswijk. Hij bleef hier tot zijn dood werken. Tijdens vergaderingen gaf hij al zijn personeel stemrecht. Dit strookte niet met de landelijke schoolverordeningen, waarin stond dat het personeel verplicht was alle bevelen van het hoofd op te volgen.
• Jan Ligthart werd in Den Haag actief in het NOG (Nederlandsch Onderwijzers Genootschap). Hij was secretaris van de afdeling in Den Haag en later (vanaf 1894) vice-voorzitter van het landelijk hoofdbestuur. In dit hoofdbestuur zette hij zich in voor een pensioenregeling, hogere salarissen en voor het vraagstuk van de 'baldadigheid van de jeugd'.
• Jan Ligthart was vegetariër en geheelonthouder.
• Jan Ligthart is o.a. bekend geworden door 'Het volle leven', een methode van het zaakonderwijs en natuurlijk door de schoolboekjes 'Ot en Sien'. Hij stond ook aan de wieg van het leesplankje (Aap-noot-mies). Bij het schrijven van methodes werkte hij veel samen met H. Scheepstra. In feite werd bijvoorbeeld 'Ot en Sien' vrijwel volledig door Scheepstra geschreven en beperkte de arbeid van Ligthart zich tot het uitzetten van de structuur. Zijn naam op het werk moest ouders duidelijk te maken dat het pedagogisch verantwoord was. Overigens heetten de 'Ot en Sien' boeken oorspronkelijk 'Nog bij moeder'.
• Jan Ligthart werkte hard, maar was ook somber en depressief. Hij had hartklachten en was vaak extreem vermoeid. Na zijn veertigste was hij met enige regelmaat overspannen. Hij trok zich dan met zijn vrouw enkele maanden terug in een pension in Het Gooi of in Gelderland.
• Zijn praktische onderwijsvernieuwingen brachten Europese en Amerikaanse onderwijsvernieuwers er toe een bezoek aan zijn school te brengen. O.a. Maria Montessori, A. Ferrière en E. Key hebben zijn school bezocht. Op uitnodiging van Stockholmse schooldirecteuren maakte hij een rondreis door Zweden en Denemarken, waarbij hij lezingen hield over zijn methodiek voor het zaakonderwijs. In 1914 maakte hij zo'n tweede reis, waarbij hij ook lezingen hield in Noorwegen.
• Ook koningin Wilhelmina bezocht (incognito) zijn school en vroeg hem het onderwijs voor prinses Juliana te verzorgen. Hij was hiervoor zelf te vermoeid en liet dit over aan één van zijn onderwijzeressen.
• Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd zijn school gebruikt om soldaten in te huisvesten. Ziek en depressief ging hij met zijn vrouw naar een pension in Laag Soeren (Geneeskundige Badinrichting Bethesda).
• Tijdens een wandeling op een stormachtige dag kwam hij in het Apeldoorns Kanaal terecht en verdronk. Een passerende schipper probeerde hem te redden, maar kwam te laat (volgens het verhaal had deze schipper Ligthart zo snel uit het water, dat zijn baard nog droog was). Er is wel gesuggereerd (o.a. door J.L. Heldring) dat het zelfmoord geweest zou zijn en gezien zijn depressiviteit is dat geen vreemde gedachte.
• Jan Ligthart werd op 18-02-1916 begraven op de Oude Algemene Begraafplaats aan de Harderwijkerweg in Dieren (graf OD-NG-1120). Op zijn steen van Zweeds graniet staat: 'De heele opvoeding is een kwestie van liefde geduld en wijsheid en de twee laatste groeien waar de eerste heerscht.'

Anderen over Jan Ligthart:

• Jan Ligthart is dieper, intenser kind geweest, dan andere kinderen. Meer kind in alles, wat een kinderhart ook nu nog vreugde en leed verschaft: het schoolleven, de verjaring van zijn schooljuffrouw, het huiselijk leven met zijn feestdagen en spel, met zijn kleine opdrachten en belooningen in den vorm van gebroken koekjes; het straatleven en het plagen van onvriednelijke menschen, het helpen van angstige moeders, wier kind is zoek geraakt. Kind ook in zijn belangstelling voor eenvoudige technieken, zooals hij die zag bij de bedrijven op de gracht. Maar meer kind ook in de fijnere, soms door volwassenen nauw opgemerkte terugwerking op levensomstandigheden en invloeden van buiten. En meer dan gewoon kind in de getrouwheid, waarmee hij de aandoeningen casthield, die zijn teer gemoed konden bewegen. (R. Casimir, voorwoord in Jan Ligtharts 'Jeugdherinneringen', 14e druk, 1953, blz. IX)
• Ligthart wist dat een kind niet uitsluitend goede eigenschappen bezit. De opvoeder moet er echter voor waken een beroep te doen op de slechte eigenschappen, het komt op de ontwikkeling van de goede eigenschappen aan. (Jacques Vos, Lexicon jeugdliteratuur, september 1982)
• Hij was zich vanaf het begin van de jaren negentig bewust van het klassekarakter van het lager onderwijs. Hij was van mening dat de schoolboeken en de methodiek nauwelijks aansloten bij de praktische behoeften van het arbeiderskind. Dit arbeiderskind ging, ongeacht het feit of het alle klassen van de lagere school had doorlopen, met zijn twaalfde jaar van school 'om te gaan werken bij een baas'. Ligthart vond dat de lagere school over de breedte van alle vakken een teveel aan leerstof bood, waaraan deze kinderen weinig of niets hadden. De curriculum-eisen waren vooral afgestemd op kinderen die naar de Hoogere Burger School of het gymnasium zouden gaan. (Barbara de Jong, BWSA 7, 1998)
• Ligthart is nog steeds interessant, omdat hij in de eerste plaats een "intuïtieve" pedagoog was. Met andere woorden; hij gaat nooit uit van pasklare antwoorden en zet je zelf ook aan het denken. In zijn werk straalt altijd het vertrouwen door in kinderen en zijn kritische kijk op de volwassen opvoeders en met name de "wetenschappelijke" opvoeders. Omdat hij gevoel voor humor had, is het altijd de moeite waard om iets van hem te lezen. (Hans v.d. Broek, website)

Mijn favoriete citaat:

't Ging onder de jongens ruw genoeg toe. Zelden werd er een bij zijn gewonen naam aangesproken. Ieder had een karakteriseerenden bijnaam, een scheldnaam, die een zijner ondeugden of gebreken signaleerde, doch waarnaar hij niettemin gewoon luisterde. Dat hoorde je niet eens meer. De een heette, echt, Theodorus. Dat wil zeggen: Gave Gods. Maar, gesteld dat de anderen die beteekenis geweten hadden, wie hunner had in dezen kameraad een Gave Gods geëerd? De jongens zagen in hem heel wat anders en benoemden hem daarnaar. En dat vond hij tenslotte heel best. (Jan Ligthart, Jeugdherinneringen, blz. 73/74)

Links:

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Jan Ligthart
• Jan Ligthart Genootschap
• Hans v.d. Broek - Jan Ligthart
• Biografisch woordenboek van het Socialisme - Jan Ligthart
• Wikipedia - Over Jan Ligthart

Bronnen o.a.:

• H. Nieuwenhuis, Jan Ligthart (AO, 09-01-1959)
• Lexicon van de jeugdliteratuur (september 1982)
• Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1983)
• Hun laatste rustplaats (1985)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot? (1997)
• Hans Heesen & Harry Jansen, Pen in ruste. Schrijversgraven in Midden-Nederland (2001)
• Div. internet (zie 'Links')