• Home
• Bibliografieën
• Citaten
• Weblog
• Links
• Raban

• Profiel
• Werk
• Prijzen
• Opmerkingen
• Anderen over
• Citaat
• Links
• Bronnen

Hélène Nolthenius

Profiel

Achternaam: Nolthenius (Wagenaar-Nolthenius)
Roepnaam: Hélène
Geboren: 09-04-1920
Te: Amsterdam
Overleden: 22-04-2000
Te: Amsterdam
Pseudoniem(en): Voor zover mij bekend heeft Hélène Nolthenius niet onder pseudoniem gepubliceerd. Vanaf 1960 spelde ze haar naam als Helene.

Werk

Proza

• Addio, Grimaldi! (1953)
• Addio Grimaldi & Monte Deserto (1957)
• Buiten blijven (1966)
• Een ladder op de aarde (1968)
• De afgewende stad (1970)
• Weekend op Waldegg (1975)
• Geen been om op te staan (1977)
• Denkend aan Venetië (bibliofiel, 120 ex.) (1979)
• Als de wolf de wolf vreet... Lapo Mosca tussen de roofdieren (1980)
• De steeneik (verhalen) (1984)
• Moord in Toscane: een monnik als speurder in de middeleeuwen (Geen been om op te staan/Als de wolf de wolf vreet) (1989)
• Babylon aan de Rhône. Lapo Mosca in ballingschap (1991)
• Het vliegend haft (verhalen) (1993)
• Voortgeschopt als een steen (1999)

Toneel

• De spiegel van Venetië (operatekst) (1967)

Hoorspelen

• Laet uw fierheit eens verwinnen! (KRO, 1947)
• De heuvel van het paradijs (KRO, 1949)
• Sterker dan het noodlot (KRO, 1949)
• De troubadour (KRO, 1951)
• Schubertiade (KRO, 1952)
• Peetoom Dood (KRO, 1953)
• Geschichten aus dem Wienerwald (KRO, 1954)
• De nieuwe wereld uit (KRO, 1954)
• Meesterwerken der muziek (3 delen) (KRO, 1954)
• De wedstrijd (KRO, 1955)
• Meesterwerken der muziek (3 delen) (KRO, 1955)
• De tweede tocht (KRO, 1957)
• Meesterwerken der muziek (5 delen) (KRO, 1962)
• Johann Sebastian Bach: Matthäus Passion (KRO, 1963)
• Ludwig van Beethoven: Eroica (KRO, 1963)
• Peter Iljitsj Tschaikowski: Symfonie no. 4 (KRO, 1963)
• Meesterwerken der muziek (5 delen) (KRO, 1963)

Overig non fictie

• De oudste melodiek van Italië. Een studie over de muziek van het dugento (proefschrift) (1948)
• Eroïca. Het leven van Ludwig van Beethoven (1949)
• Zwerftochten door het rijk der muziek. Een boek voor allen over noten en maten, muziekstukken en componisten (1951)
• Duecento. Zwerftocht door Italië's late middeleeuwen (1951)
• Onvoltooide symphonie Het leven van Frans Schubert (1952)
• Mozart-miniatuur (1956)
• Beethoven vanuit zijn muziek (1956)
• Renaissance in mei. Florentijns leven rond Francesco Landini (1956)
• Nederlands muziekleven in de middeleeuwen (inaugurele rede) (1958)
• Muziek in de kentering. Echo's van het Hellinisme (1959)
• Umbrische nocturne (in 'De Maasbode') (1960)
• In het voorportaal van de Akropolis (1962)
• Het Adriaansofficie: critische uitgave volgens Ms.Utr.UB 406 (1968)
• Concertgebouw spelenderwijs. Vijf beeldvariaties op het thema concertgebouw (1969)
• De Nederlander en zijn muziek: verkenning van een mentaliteit (1971)
• Het Antwerps Liedboek: 87 melodieën op teksten uit "Een Schoon Liedekens-Boeck" van 1544 (met K. Vellekoop) (1972)
• Oud als de weg naar Rome? Vragen rond de herkomst van het Gregoriaans (met grammofoonplaat) (1974)
• Lentetij, herfsttij : gedachten bij een afscheid (rede) (1976)
• Henk Badings 70 ; Herman Strategier 65 (met anderen) (1977?)
• Muziek tussen hemel en aarde. De wereld van het Gregoriaans (met grammofoonplaat) (1981)
• Een man uit het dal van Spoleto. Franciscus tussen zijn tijdgenoten (1988)
• Franciscus verhaal en werkelijkheid (met Adriaan Bredero) (1988)

Vertalingen/bewerkingen

• In 'De muze kent geen Babel, Poëzie uit alle werelddelen in vertaling'(1959) staat het door haar vertaalde gedicht 'Smarten-Lauda (anoniem)
• Franco Sacchetti, Madrigaal: voor gemengd koor a cappella (1961)
• De cicade op de speerpunt. De Griekse oudheid in 160 epigrammen gekozen en vertaald door Helene Nolthenius (1992)
• In 'Voortgeschopt als een steen' staan door Nolthenius vertaalde epigrammen van de Griekse dichter Leonidas van Tarente.

Vertaald:

• 'Addio, Grimaldi!' verscheen in een Duitse vertaling.
• 'Mozart-miniatuur' werd vertaald in het Duits, Engels, Frans en Spaans.
• Duecento: hohes Mittelalter in Italien (Duitse vertaling van 'Duecento: zwerftocht door Italië's late Middeleeuwen door P.H. Emhardt en Hans Waltmann) (1957)
• Duecento; the late Middle Ages in Italy (Engelse vertaling van 'Duecento. Zwerftrocht door Italie's late middeleeuwen') (1968)
• Un uomo dalle valle di Spoleto : Francesco tra i suoi contemporanei (Italiaanse vertaling van 'Een man uit het dal van Spoleto' door Gabriella Antonelli Ambrosini) (1991)
• Die abgewandte Stadt (Duitse vertaling van 'De afgewende stad' door Hanni Ehlers) (1993)
• Richard Huijing vertaalde 'Omzien als wapen' en nam het als 'Looking back: the weapon' op in de bundel 'The dedalus book of Dutch fantasy' (1993)
• "O süße Hügel der Toscana": ein Kriminalroman aus dem Mittelalter (Duitse vertaling van 'Geen been om op te staan' door Marianne Holberg) (1994)
• Wenn der Wolf den Wolf frißt : ein Kriminalroman aus dem Mittelalter (Duitse vertaling van 'Als de wolf de wolf vreet' door Marianne Holberg) (1995)
• Mala pata : las aventuras de Lapo Mosca en Toscana (Catelaanse vertaling van 'Geen been om op te staan' door Catalina Ginard) (1996)
• Un hombre del valle de Espoleto: San Francisco y sus coetáneos (Catelaanse vertaling van 'Een man uit het dal van Spoleto' door Catalina Ginard) (1997)

Bloemlezingen

Tonen

Tijdschriften

• Hélène Nolthenius debuteerde in 1939 met gedichten in 'De Gemeenschap'.
• Hélène Nolthenius publiceerde in 'Columbus', 'Mens en melodie'.
• Hélène Nolthenius was muziekrecensente van de 'Maasbode'.
• Na haar huwelijk werkte ze free-lance voor pers en radio.
• Hélène Nolthenius schreef voor 'De Volkskrant'.

Over Hélène Nolthenius

• Wouter Paap, 'Het proefschrift van Helene Nolthenius' in 'Mens en melodie' (mei 1948)
• 1 bladzijde over Helene Nolthenius in 'Lezersmemorie. Vierentachtig auteurs met hun boeken bij Querido - gekiekt, belicht en in lijstjes gezet' (1977)
• E. Mulder (redactie), 'Terugstrevend naar ginds. De wereld van Helene Nolthenius' (1990) verscheen t.g.v. haar zeventigste verjaardag.
• Een bijdrage over Helene Nolthenius in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door Jos Paardekoper (augustus 1991)
• 1 hoofdstuk: 'Helene Nolthenius, Een man uit het dal van Spoledo' door Jos Paardekooper in 'Lexicon van Literaire Werken' (mei 1992)
• 1 privé-foto met begeleidende tekst in 'De gevoelige plaat', redactie Lisa Kuitert en Mirjam Rotenstreich (1995)
• Mariëlle Polman, 'Trouw aan de muzen: Helene Nolthenius' (1999)
• Een hoofdstuk over 'De man uit het dal van Spoleto' in 'Literaire smaakmakers. Uitgevers en hun favoriete boeken' van Ed van Eeden (2000)
• Etty Mulder, 'Rede en vervoering: Helene Nolthenius 1920-2000' (2009)
• Een hoofdstuk over Hélène Francisca Nolthenius door Marja Pruis in '1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis' (2013)

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• 'Addio, Grimaldi! Monte deserto' verscheen in 1972 als Grote letterboek.
• 'Babylon aan de Rhône: Lapo Mosca in ballingschap' verscheen in 1996 als Grote letterboek.
• 1 kaart met portret en bi(bli)ografietje van Hélène Nolthenius in 'Het Nederlands literatuur kwartet' (1997)
• 1 portret van Hélène Nolthenius in '222 schrijvers. Literaire portretten' van Eddy en Tessa Posthuma de Boer (2005), met het citaat 'Ik zie mezelf eigenlijk niet als schrijfster. Ik zat net Carmiggelt te lezen. Hijnoemt zichzelf stukjesmaker, of journalist. Dat spreekt me wel aan. Ik beschouw mezelf als berichtgeefster.'
• De Stichting Literaire Activiteiten Utrecht presenteerde in maart 2008 de Utrechtse Literaire Canon. Hélène Nolthenius stond op plaats 93.

Literaire prijzen

• 'Renaissance in mei' was Boek van de Maand
• Essayprijs van de gemeente Amsterdam 1958 voor 'Muziek in de kentering'
• Journalistieke Premio Umbria voor 'Umbrische nocturne' (1960)
• 'Een man uit het dal van Spoleto' werd genomineerd voor de AKO-literatuurprijs 1989
• 'Een man uit het dal van Spoleto' werd genomineerd voor de Europese Literatuurprijs (1991)
• Henriëtte de Beaufort-prijs 1992 voor 'Een man uit het dal van Spoleto'
• Anna Bijns-prijs 1999 voor 'de vrouwelijke stem in de letteren'

Werk van Hélène Nolthenius geciteerd in een overlijdensbericht

NRC Handelsblad, 18-01-1991

Opmerkingen

• Haar vader was cellist in het Concertgebouworkest. Later was hij leraar klassieke talen.
• Haar grootvader, Hugo Nolthenius, was (ook) een beroemd schrijver over muziek (redacteur van het Weekblad voor muziek).
• Hélène Nolthenius volgde het gymnasium.
• Daarna (vanaf 1938) studeerde ze muziekwetenschap en Italiaans in Utrecht.
• In 1941 bekeerde ze zich tot het katholieke geloof.
• Tot haar huwelijk in 1947 was ze hoofd van de muziekafdeling van de KRO.
• Ze trouwde op 09-07-1947 met Willy Wagenaar. Ze kregen een zoon en twee dochters.
• In 1948 promoveerde ze op een musicologisch onderwerp.
• Van 1958 tot 1976 was ze hoogleraar in de muziekgeschiedenis van oudheid en middeleeuwen aan de Rijksuniversiteit in Utrecht.
• Ze stond bekend als een briljante, maar afstandelijke, strenge en arrogante hoogleraar.
• Vanaf 1976 woonden ze acht jaar in Toscane. Vanaf 1981 woonde ze weer in Amsterdam. Ze bezocht wel jaarlijks Florence.
• Helene Nolthenius was lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
• Haar romans en verhalen spelen meestal in Italië.
• Ze schreef detective-romans die in de middeleeuwen spelen. De monnik Lapo Mosca speelt er de hoofdrol in.
• Na het overlijden van haar man, acht jaarn a haar dood, verkochten de kinderen de inboedel aan een opkoper. Biografe Etty Mulder kocht dozen vol prullaria van Nolthenius op het Waterlooplein en via behulpzame antiquariaten.

Anderen over Hélène Nolthenius

• De geschriften van Helene Nolthenius getuigen steeds van een grote eruditie. Niet alleen haar verhandelingen op muzikaal en cultuurhistorisch gebied, ook haar romans en novellen bewijzen een nimmer aflatende belangstelling met betrekking tot onze cultuur. (G.W. Huygens, AD, 12-12-1970)
• Zij pronkt niet met haar kennis. Maar intussen: dat hele bonte, glorieuze en wrede leven van die tijd beeld zij uit, met zwier en plezier, en het is een kostelijke vondst om die Lopo Mosca, de monnik, er in zijn wat vuile habijt doorheen te laten scharrelen (Alfred Kossmann)
• Het bijzondere in de romans van Hélène Nolthenius, ook in deze laatste, is dat zij de manier van denken en leven in de Italiaanse middeleeuwen zo door en door kent als ook zo doorleeft, dat de lezer op de waarheidsgetrouwheid van haar beschrijvingen ten aanzien van zowel de uiterlijkheden als de sfeer volkomen kan dichtvaren. Zo zou het gebeurd kunnen zijn. (Wim Henk Bakker, UN, 19-04-1980)
• Het oeuvre van Helene Nolthenius geeft een verschuiving te zien van wetenschappelijk werk met een verhalende structuur naar verhalen met een wetenschappelijke onderbouwing. (Jos Paardekoper, Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945, augustus 1991)
• Nolthenius verstaat als geen ander de kunst om een dergelijke wirwar de baas te blijven en literair te 'organiseren'. Dat zij daarnaast ook nog over een subtiele humor beschikt en een taal hanteert waarin werkelijk alle registers worden opengetrokken, maakt har prestatie nog bewonderenswaardiger. Er valt eigenlijk maar één ding te betreuren: dat haar boek niet wat dikker is. (Fans van Dooren, NRC, 27-09-1991)
• Nolthenius schrijft op een beeldende en elegante manier over tamelijk incourante onderwerpen, en dat deed zij ook al voordat de middeleeuwen populair werden. Met een tondeldoos dwaalt zij door de nacht van het verleden. Even laat zij een fragment van een verzonken wereld óplichten, dat daarna weer dooft en voor altijd in de duisternis verdwijnt. (Gerrit Jan Zwier, Leeuwarder Courant, 26-11-1993)
• 'Terug in de kerk erboven, gadegeslagen door starre Byzantijnse heiligen, blijft ze denken aan ...'
  Een verhaal van Hélène Nolthenius. Steeds moet ik terug naar het behin van de zin, de alinea. Dat ligt aan de rwegen; het regent al twee uur, het regent al twee uur dat het giet en in deze regen zit een blauwe kiekendief op eieren. (Koos van Zomeren, Ruim duziend dagen werk, blz. 69)
• Dat de eerste vrouwelijke hoogleraar musicologie geen ongecompliceerde relatie met haar kinderen had, moge duidelijk zijn. Als moeder moest schrijven, hing er een bordje 'niet storen' op de deur van haar werkkamer of ze ging er tijdelijk vandoor naar haar geliefde Italië. Het moederschap van Nolthenius, die zichzelf in menig interview als 'aarts-escapiste' typeerde, moet Mulder bij het schrijven van haar biografie de nodige hoofdbrekens hebben gekost. Uiteindelijk laat ze het lastige onderwerp gewoon maar liggen. (Wenneke Savenije, NRC, 10-07-2009)

Mijn favoriete citaat

Lapo Mosca is uit zijn doen ... voor zijn doen.
Hij hoopt dat het door de vis komt die de pastoor van Galluzzo hem heeft laten geven,
en die zijn beste tijd gehad had;
maar hij weet heel goed dat de vis minder bedorven was
dan de praatjes die hij in het prieel te horen heeft gekregen.
Het is zijn geestelijke maag die opspeelt.
(Helene Nolthenius, Moord in Toscane, blz. 46)

Links

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Hélène Nolthenius
• DBNL - Hélène Nolthenius
• Inghist - Helene Nolthenius
• Crime.nl - Helene Nolthenius
• bookgrrls - Hélène Nolthenius: Renaissance in mei
• let.uu.nl - foto Prof.dr. Hélène Wagenaar-Nolthenius

Bronnen o.a.

• Wie is die.... Auteurs van Singel 262 (1966)
• Lexicon van de moderne Nederlandse literatuur (1978)
• Ik hou van jou. Drieënnegentig auteurs van Querido (1982)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945 (augustus 1991)
• Encarta '98 (1997)
• De Groene Amsterdammer (14-04-1999)
• Elsbeth Etty, Dames gaan voor (1999)
• Moorden met woorden. Honderd jaar Nederlandstalige misdaadliteratuur (2000)
• NRC (10-07-2009)
• Website van de Koninklijke Bibliotheek (maart 2023)