• Home
• Bibliografieën
• Citaten
• Weblog
• Links
• Raban

• Profiel
• Werk
• Prijzen
• Opmerkingen
• Anderen over
• Citaat
• Links
• Bronnen

Jacqueline van der Waals

Profiel

Achternaam: van der Waals
Roepnaam: Jacqueline (Lien/Line/Lina)
Voornamen: Jacqueline Elisabeth
Geboren: 26-06-1868
Te: Den Haag
Overleden: 29-04-1922
Te: Amsterdam
Pseudoniem(en): Verzen (1900) verscheen onder het pseudoniem U.E.V. (Una Ex Vocibus = één van de stemmen) De hoofdpersoon in haar boek 'Noortje Velt' heet Ursule Eleanora Velt. Deze initialen U.E.V. kunnen geen toeval zijn.

Toen heb ik mij tevreden
Tot rusten neergevlijd.
Wat nood, zoo hier beneden
Mijn handen 't werk niet deden?
Wat scha voor de eeuwigheid?
(Jacqueline E. van der Waals, De avond is gekomen (fragm.),
Gebroken Kleuren, blz. 107)

Werk

Poëzie

• Verzen (1900)
• Nieuwe verzen (1909)
• Iris (1918)
• Laatste verzen (1922)
• Gebroken kleuren. Bloemlezing uit de gedichten van Jacqueline E. van der Waals (1939)
• De herdersfluit (bloemlezing) (1978)
• De mooiste gedichten van Jacqueline van der Waals (verzameld door Sipke van der Land) (1979)
• Jacqueline E. van der Waals: een bloemlezing uit haar werk (door H. van der Ent) (1981)
• Silhouetten (bloemlezing door Wiebe Andringa) (1982)
• Wat de Toekomst brengen moge (1982)
• Op het geitenweitje (facsimile) (1985)
• Een lichtglans van hierboven: een keuze uit de religieuze poëzie van Jacqueline van der Waals (bloemlezing door C.R. van den Berg) (1993)
• Verzamelde gedichten (door Henk van der Ent) (1994)
• Schrijven moest ik als ik schreef (bloemlezing door Henk van der Ent) (1997)

Iris, uitg. Callenbach, 5e druk, z.j., ingenaaid, 70 blz.	Gebroken kleuren, uitg. Callenbach, 1e druk, gebonden, rood linnen, 110 blz.	Gebroken kleuren, uitg. Callenbach, 2e druk, z.j., ingenaaid, halflinnen, 107 blz.

Ik kan niet anders dan mijzelf belijden;
Wanneer ik spreek, spreek ik mij zelve uit,
Dan zoek ik soms, zo heimlijk mijn verblijden
En smart te zingen, dat de oningewijden
Niets horen dan een liefelijk geluid....
Ik kan niet anders dan mijzelf belijden,
Ik spreek mijzelf in al mijn liedren uit.
(Jacqueline E. van der Waals, Ik kan niet anders... (fragm.), Iris, blz. 34)

Een bloemlezing uit haar werk, door drs. H. van der Ent, Cahiers voor christelijke letterkunde, 1981, paperback, 78 blz.	Wat de toekomst brengen moge, uitg. Mingius, Bemoedigingsreeks no. 2, 1982, paperback, 32 blz.

Proza

• Noortje Velt (1907)
• Verzameld proza (Henk van der Ent) (1996)

Overige non-fictie

• Selma Lagerlöf (1902)
• Over Ibsen's Brand (1915)
• Over Brand en de brieven van Ibsen (1919)
• Sören Kierkegaard (1921)

Vertalingen/bewerkingen

Jacqueline van der Waals vertaalde werk uit het Noors, Deens en Duits.
Ze vertaalde 10 boeken en 21 gezangen.
Bekend gebleven gezangen zijn bijvoorbeeld:
- De dag door Uwe gunst ontvangen
- Vaste rots van mijn behoud
- Zegen ons Algoede
- Die mijns harten vrede zijt
- Wat de toekomst brengen moge

• Mathilda Roos,Verborgen wegen (1906)
• Runa, De oude dominee van Hornsjö en andere verhalen (1912)
• Helene Christaller, Ruth's huwelijk (1918)
• Nathanael Jünger, Een dorpsdominee: roman uit het Neder-Saksische boerenleven (1918)
• Bruidskoor: uit Richard Wagner's 'Lohengrin' (1941)
• 1 gedicht van Rainer Maria Rilke: 'Wij mogen u niet eigenmachtig beelden' in 'Tenzij gij mij zegent', verzameld door J.W. Schulte Nordholt (1960)

Vertaald:

• Evening star = Avondster (in het Engels vertaald door Geert Nijland e.a.) (2017)

Bloemlezingen

Tonen

Tijdschriften

• Jacqueline van der Waals debuteerde onder het pseudoniem U.E.V. in 'Onze Eeuw'. In dit blad publiceerde zij veel gedichten, maar ook proza en essays.
• Jacqueline van der Waals publiceerde in 'Leven en Werken', 'Overdenkingen', 'De Nieuwe Gids'.

Over Jacqueline van der Waals

• 1 hoofdstuk: 'De reuzenzwaai van het absurde' in 'De zilveren spiegel' van Bernard Verhoeven (1931)
• Een bijdrage: 'Jacqueline E. van der Waals' in 'Geschenk 1933', door E.J. Prins-Bok.
• H. van den Ent en J. Kramer-Vreugendhil, 'Jacqueline E. van der Waals, haar leven en haar werk' (1982)
• Anneke Reitsma, ''Ik kan niet anders dan mijzelf belijden'. Jacqueline E. van der Waals (1868-1922)' In 'Bzzlletin 129' (oktober 1985)
• Een bijdrage over Jacqueline E. van der Waals in 'Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945' door Henk van der Ent (februari 1998)
• 1 hoofdstuk: 'Jacqueline E. van der Waals (1868-1922): 'Ik kan niet anders dan mijzelf belijden'' in 'Het woord te vondeling. Een eeuw Nederlandse poëzie in zeventien portretten', van Anneke Reitsma (2002)
• Krijn de Jong bespreekt vijf gedichten van Jacqueline van der Waals in 'Gedicht gedacht. 58 gedichten met het hart gelezen' (2008)
• Gerrit Komrij becommentarieert het gedicht 'Het geitenweitje' van Jacqueline van der Waals in 'Tussen hemel en aarde' (2013)

Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)

• 'Het klaverblad: drie liederen: voor één zangstem met begeleiding van orgel of piano', op muziek gezet door Anton W. Rijp, woorden van Dirk Rafaël Camphuyzen en Jacqueline E. van der Waals
• 'Die mijns harten vrede zijt', muziek van Cornelis Theodorus (z.j.)
• 'Kastanjes: gemengd koor a cappella', muziek H.W. de Wolff (z.j.)
• 'Etsen op den notenbalk: 3 liederen voor sopraan: op. 65' (J. v.d. Waals, 'Het geiteweitje', W.F. Gouwe, 'Kindeke in de wei ', A. Roland Holst, 'Verlangens-blijdschap), muziek Catharina van Rennes (1913)
• 'Winterstilte: voor mannenkoor', muziek van Sam. Vlessing (1925)
• 'Drie nieuwe composities: voor gemengd koor' (werk van Hieronymus van Alphen, Jan Pieter Heije, Jacqueline E. van der Waals) (1927)
• 'De herdersfluit, gemengd koor, D gr.t.', muziek van Leonard Johannes Mens (1927)
• 'Kindje des Heeren. Maart: voor vrouwen- of kinderkoor met pianobegeleiding', muziek van Piet Kiel (1939)
• 'Vier liederen', muziek van Ignace Lilien (P. van Ostaijen, 'Avendgeluiden', J. Greshoff, 'Canzonetta', J. Reddingius, 'Pan', Jacqueline E. v.d. Waals, 'Het geitenweitje') (1947)
• 'Met hun pooten in de vaart: voor gemengd koor', muziek van Alex Schellevis (1955)
• 'De herdersfluit: lied voor een zangstem met klavierbegeleiding' (hobo of fluit ad lib.) (muziek van Leo Mens) (2e druk, 1957)
• 'De Herdersfluit: opstellen over de poëzie van Jacqueline E. van der Waals: voorzien van een bloemlezing', geschreven en samengesteld door Myrtuscollege A5, met een inleinding van H. van Ent (1978)
• 1 gedicht: 'Sinds ik het weet ...' met een verklaring in 'Geloven in gedichten' van H. van der Ent (1980)

Literaire prijzen

Jacqueline van der Waals heeft nooit literaire prijzen ontvangen.

Haar bekendheid kwam in feite pas na haar overlijden. Ook herdrukken van haar werk verschenen pas na haar dood.

Werk van Jaqueline van der Waals geciteerd in overlijdensberichten

Volkskrant, 02-07-1991

Volkskrant, 25-03-1995

NRC Handelsblad 31-03-1995

NRC Handelsblad, 24-05-1996

Trouw, 30-04-2022

Opmerkingen

• Jacqueline van der Waals werd geboren in Den Haag. Haar vader - Johannes Diederik van der Waals - was hier leraar en directeur van een HBS.
• In 1877 verhuisde het gezin naar Amsterdam (P.C. Hooftstraat), waar haar vader hoogleraar natuurkunde werd. Hij kreeg in 1910 de Nobelprijs voor de ontdekking van de naar hem genoemde van de Vanderwaalskrachten (en de toestandsvergelijking).
• Jacqueline van der Waals had twee zusjes en een broer.
• Haar moeder overleed aan tuberculose toen Jacqueline dertien jaar was. Haare vader is nooit hertrouwd.
• Jacqueline van der Waals ging naar de openbare lagere school en de H.B.S. voor meisjes. Ze haalde daarna haar hulpacte voor onderwijzeres.
• Jacqueline van der Waals haalde haar L.O.-acte en later de acte M.O.-geschiedenis.
• Rond 1900 logeerde Jacqueline van der Waals regelmatig op de Ewijckshoeve in Lage Vuursche.
• Jacqueline van der Waals werkte als lerares geschiedenis aan meisjesscholen in Doorn (Middenbosch, 1900-1908) en in Bloemendaal (Het Kopje, 1908-1917) en aan de school voor maatschappelijk Werk in Amsterdam (na 1917).
• Volgens een oud-leerling had ze in Bloemendaal de bijnaam 'de mummie', omdat ze er mager en geel uitzag.
• Door bemiddeling van prof. Chantepie de la Saussaye ging zij in 'Onze Eeuw' publiceren. Ze deed dit aanvankelijk onder pseudoniem. Ds. Haspels (zelf ook schrijver) overtuigde haar ervan dat een boek een dáád was, waar je voor moest staan, waarna ze besloot verder onder eigen naam te publiceren.
• Jacqueline van der Waals was tientallen jaren lang de enige calvinistische dichteres van betekenis.
• Jacqueline van der Waals was bestuurslid van de Vereniging voor Christelijke Maatschappelijke Arbeid 'Koning Willemshuis'.
• Jacqueline van der Waals was lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.
• Ze gaf leiding aan vrouwen-studiegroepen waar o.a Ibsen, Kierkegaard en Nietzsche bestudeerd werden.
• Uit haar werk spreekt twijfel en doodsaanvaarding. Terugkerende thema's zijn de natuur, de dood, de verhouding tot God en de poëzie.
• De roman 'Noortje Velt' is autobiografisch.
• Jacqueline van der Waals sportte graag. Ze deed o.a. aan bergbeklimmen, zwemmen, tennis, fietsen en schaatsen Ze tenniste in een groepje met Herman Gorter.
• C. Tazelaar vermeldde in 1929 in de 'Christelijke Encyclopaedie voor het Nederlandse Volk' dat zij een slechte gezondheid had. Dit is daarna door vele anderen herhaald (o.a. in het 'Liedboek voor de kerken). Het gegeven dat ze zoveel aan sport deed logenstraft deze bewering.
• Toen ze 53 jaar was kreeg ze maagkanker. Ze overleed er een jaar later aan (zaterdag 29-04-1922).
• Op 03-05-1922 werd ze begraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats (graf 20-41) aan de Kruislaan in Amsterdam.
• De familie deed in 1983 afstand van het graf. De steen werd daarna verwijderd.
• De bloemlezing uit haar werk 'Gebroken kleuren' kent al een twintigste druk (in 2001).

Anderen over Jacqueline van der Waals

• Jacqueline van der Waals heeft enkele verzen, die aardig zijn gevonden, en vooral haar ‘Eens ging ik door het lage riet’ geniet een algemeene en gerechtvaardigde bekendheid; maar toch lijkt ze me geen autrice, die de christelijke literatuur groot zal maken. (L. Kramer, Den Gulden Winckel, 1922)
• Line van der Waals liet zich niet gemakkelijk kennen. Ook zij, die haar het naast gestaan hebben, die haar liefhadden en bewonderden, die op sommige oogenblikken meenden door den sluier heen te zien, die haar innerlijkst wezen verborg, moesten er zich wel telkens rekenschap van geven, dat van het groote licht in haar niet meer dan enkele glanzen en flitsen tot hen doordrongen. (E.J. Prins-Bok, Geschenk 1933, blz. 108)
• De dialectiek van zonde en genade, die het hart van het christelijk geloofsleven uitmaakt, leefde in haar met een felle, hartstochtelijke gespannenheid. Zij stond in de vrijheid, maar als een gebondene. Vandaar dat men in haar gedichten de blanke vreugden der kinderen Gods aantreft naast de duistere smarten van lijden en dood. (Roel Houwink, Gebroken Kleuren, inleiding, blz. 9)
• Het is de grote verdienste van de auteurs Kramer en Van der Ent dat zij Jacqueline van der Waals in hun studie tekenen zoals zij werkelijk is, ontdaan van allerlei mythe- en legendevorming: iemand die opstandig is, die een geweldige krisis doormaakt, een geloofskrisis, iemand die zelfs rondloopt met zelfmoordplannen. (Wim Ramaker, Literama, mei 1982)
• Nog steeds koopt men haar werk en treft men haar gedichten in tijdschriften aan. Jacqueline E. van der Waals lééft, hoewel ze in 1922 stierf. (drs. H. van der Ent, Jacquline E. van der Waals, Een bloemlezing uit haar werk, Inleiding, blz. 7)
• Jacqueline van der Waals heeft prachtige gedichten geschreven, waarin ze echte gevoelens verwoordde. De zuiverheid van haar werk is nog steeds opvallend. Er is helaas ook een aantal zwakke gedichten bij; toch is het de moeite waard ook daarvan kennis te nemen. Zij was een aparte vrouw die in haar leven veel heeft meegemaakt en dat in haar dichtkunst verwerkt heeft. (Laura Reedijk, Woordwerk 49, blz. 44)
• Zij stond, dichtend in het eerste kwart van deze eeuw, nog sterk onder invloed van het individualisme en het impressionistische woordgeflonker van de Tachtigers. Maar binnen die code ontwikkelde zij een eigen, door eenvoud gekenmerkt poëtisch taalgebruik. Haar vers is weleens naïef en sentimenteel, soms op het zoetige af, maar op haar goede als op haar slechte dichterlijke momenten komt zij door en door authentiek over. (Peter de Boer, Trouw, 10-02-1995)
• Aan geen dichter of dichteres is in de loop van de literatuurgeschiedenis meer onrecht gedaan dan aan Jacqueline van der Waals. Dat kwam niet door haar bescheidenheid, evenmin omdat zij geen vernieuwer was in de letteren of een taalkunstenaar als Gezelle of Gorter, het heef tte maken met dat ene noodlottige, klassiek geworden gedicht 'Het geitenweitje' uit de bundel Nieuwe verzen (1909). De beroemdheid van dit gedicht gaat zover dat het de dichteres zelf in de schaduw stelt, of in elk geval als maatstaf is gaan gelden voor haar oeuvre. Eerder is het tegendeel het geval: 'Het geitenweitje' is met een handvol andere verzen uit diezelfde periode een Fremdkörper in Van der Waals oeuvre. (Kester Freriks, NRC, 04-08-1995)

Mijn favoriete citaat

De grond is wit, de nevel wit,
De wolken, waar nog sneeuw in zit,
Zijn wit, dat zacht vergrijzelt.
Het fijngetakt geboomte zit
Met witten rijp beijzeld.
(Jacqueline E. van der Waals, winterstilte (fragm.),
Ons poëtisch Nederland, blz. 81)

Naar een overzicht van citaten van Jacqueline E. van der Waals

Links

• Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Jacqueline van der Waals
• DBNL - Jacqueline E. van der Waals
• Inghist - Jacqueline Elisabeth van der Waals

Bronnen o.a.

• P. van Renssen, Nieuwe Nederlandsche lyriek (1927)
• Gebroken kleuren (1939)
• Jan van Geelen, Auteurs van de 20e eeuw (1966)
• H. van der Ent, Jacqueline E. van der Waals (1981)
• Querido's letterkundige reisgids (1983)
• Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
• Hun laatste rustplaats (1985)
• Winkler Prins lexicon van de Nederlandse letterkunde (1986)
• Prisma van de pseudoniemen (1992)
• Oosthoek lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
• Hans Heesen e.a., Waar ligt Poot? (1997)
• Kritisch lexicon van de Nederlandstalige literatuur na 1945 (februari 1998)
• Schrijvers. 2000 auteurs van de 20e eeuw van A tot Z (2002)
• Website van de Koninklijke Bibliotheek (oktober 2018)